بیماری های گوارشی، از شایعترین اختلالات بدن در جهان هستند. با توجه به اینکه دستگاه گوارش بدن از دهان آغاز شده و تا مقعد ادامه دارد؛ بنابراین از مهمترین و اصلیترین قسمتهای بدن است که حفظ سلامت آن اهمیت زیادی دارد. بهطورکلی، سیستم گوارش بدن شامل بخشهای مری، کبد، روده بزرگ، معده، روده کوچک، پانکراس و کیسه صفرا است. بیماریهای سیستم گوارش دارای انواع مختلفی هستند که قسمتهای مختلف آن را درگیر مینمایند. این بیماری ها می توانند بسیار وخیم هم باشند به طوریکه نیاز به جراحی و یا یک پرستار در منزل برای مراقبت های ویژه داشته باشید.
انواع بیماریهای دستگاه گوارش، دارای علائم مشابهی هستند که با تشخیص به موقع آن میتوان این بیماریها را کنترل و درمان نمود. به طور مثال در برخی از این بیماریها مانند وجود مشکل در معده، زمانی که بیمار نمیتواند به اندازه کافی از طریق دهان غذا مصرف نماید، با قرار دادن پگ معده غذا و یا دارو وارد معده میشود. در ادامه با ما همراه باشید تا به معرفی برخی از بیماریهای دستگاه گوارش و علائم آن، بپردازیم.
علائم بیماری های گوارشی
بیماری های گوارشی ممکن است در افراد مختلف به صورت دردهای خفیف یا علائم جدیتر رخ دهد. در ادامه به معرفی برخی از علائم بیماری های گوارشی میپردازیم:
- خونریزی
- نفخ، اسهال
- یبوست
- ایجاد تهوع و استفراغ
- تلخی دهان
- ایجاد درد در ناحیه شکم
- مشکل در بلعیدن غذا یا دارو
- افزایش و یا کاهش وزن
- ایجاد تغییر در عادات روده
- تغییر رنگ ادرار و مدفوع
- گرفتگی یا درد مفاصل
معرفی انواع بیماریهای دستگاه گوارش
بیماری های گوارشی، به آن دسته از بیماریهایی گفته میشود که در آنها، دستگاه گوارش در هنگام معاینه، طبیعی و بدون مشکل است در صورتی که دارای عملکرد درستی نیست. در ادامه به معرفی انواع بیماریهای رایج در دستگاه گوارش میپردازیم که میتواند بدن فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
سندروم روده تحریک پذیر
سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یکی از شایعترین بیماریهای دستگاه گوارش است که باعث ایجاد اختلال در عملکرد روده میشود. این بیماری دارای علائمی مانند اسهال، نفخ، درد مداوم در ناحیه شکم، یبوست و غیره است. با بروز این علائم، در نحوه هماهنگی مغز و روده اختلال به وجود آمده و با افزایش حساسیت روده، انقباض ماهیچههای روده دچار تغییر میشود.
در نتیجه فرد دچار اسهال، یبوست و گاهی اوقات هم دچار هر دو مورد میگردد. تحقیقات نشان میدهد که زنان نسبت به مردان و همچنین افراد زیر 50 سال، بیشتر به این بیماری دچار میشوند. در واقع این بیماری از شایع ترین بیماری های زنان است.
سنگ کیسه صفرا
یکی دیگر از بیماریهای دستگاه گوارش که میتواند بدن فرد را دچار اختلال کند، سنگ کیسه صفرا است. این بیماری به دلیل افزایش کلسترول و بیلی روبین در خون و رسوب آنها در قسمت زیرین کیسه صفرا ایجاد میشود. اندازه سنگ کیسه صفرا در افراد مختلف، متفاوت است مثلا در برخی از افراد میتواند به اندازه یک شن ریز و در برخی دیگر میتواند اندازه یک توپ گلف بزرگ گردد. دانستن علائم کیسه صفرا در درمان به موقع آن مهم است.
در صورت ایجاد سنگهای کوچک احتمال جابجایی و دفع آنها هست؛ اما در سنگهای بزرگتر، به دلیل عدم تحرک نیاز به جراحی و گاهی برداشتن کیسه صفرا دارد. از مهمترین علائم این بیماری، ایجاد درد در بالای شکم، افزایش دمای بدن، درد در زیر قفسه سینه، تغییر رنگ پوست، چشمها و همچنین زرد شدن آنها است. افراد دارای وزن بالا، خانمهای دارای تجربه زایمان و همچنین افراد بالای 40 سال بیشتر در معرض بیماری سنگ کیسه صفرا هستند. اگر سنگ کیسه صفرا نیازمند جراحی شود، پس از جراحی ممکن است بیمار نیاز به یک پرستار بیمار نیز داشته باشد تا مراقبت های لازم در منزل انجام گیرد.
بیماری زخم معده یا زخم پپتیک
زخم معده یا زخم پپتیک نوعی از بیماری گوارشی خوشخیم بوده که به علت آسیب دیدن پوشش مخاط معده بر اثر ترشح زیاد اسید معده و وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری ایجاد میگردد. در صورت آسیب دیدن مخاط قسمتهای مختلف معده، زخم اثنی عشر یا زخم معده ایجاد میشود که در برخی موارد هر دو این بیماریها به طور همزمان رخ میدهد.
زخمهای ایجاد شده در اثنی عشر، زودتر از زخمهای معده خوب میگردند. این بیماری در اثر مصرف دخانیات، مشروبات الکلی، مصرف زیاد داروهایی مانند آسپرین و پروفن و عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری ایجاد میشود؛ و عواملی مانند استرس، فشار روحی، تغذیه نامناسب و مصرف غذاهای سنگین و پرچرب میتواند زخم معده را تشدید کند.
بیماری کرون
کرون، یک نوع التهاب روده بوده که باعث تحریک و تورم دستگاه گوارش، روده بزرگ و روده کوچک میشود. همچنین در بعضی موارد ممکن است کرون، باعث ایجاد ضخامت در دیواره رودهها شود و مجرای روده مسدود نماید. از مهمترین علائم این بیماری میتوان درد در ناحیه شکم، اسهال، کاهش وزن ناگهانی، بی اشتهایی و ایجاد خونریزی در مقعد اشاره کرد. این بیماری بیشتر دز افراد سیگاری و افراد جوان رخ میدهد.
بیماری سلیاک:
این بیماری، یک اختلال گوارشی خود ایمنی بود که تا به امروز علت دقیقی برای آن پیدا نکردهاند. ولی عواملی مانند عفونتهای ویروسی و ژنتیک را در ایجاد آن دخیل میدانند.
هموروئید یا بواسیر
بواسیر یا هموروئید، رگهای متورم شده در قسمت پایینی روده و مقعد بوده که گاهی اوقات جداره رگهای خونی نازک شده و دچار التهاب میشود. این التهاب شدید سیاهرگهای مقعد به دلیل داشتن یبوست، بارداری، پایه ارثی و فشار زیاد در هنگام دفع میتواند اتفاق بیفتد. با انجام اموری مانند ورزش کردن روزانه، استفاده از مواد غذایی دارای فیبر، درمان یبوست و غیره میتوانید از ایجاد این بیماری جلوگیری کنید.
شقاق یا فیشر مقعدی
شقاق یا زخم مقعدی، وجود یک ترک یا زخم کوچک در پوست دیواره مقعد بوده که به دلیل رابطه مقعدی، خاراندن، اسهال و یبوست و غیره در فرد ایجاد میشود. از مهمترین علائم این بیماری میتوان به وجود ضایعههای گوشتی در اطراف مقعد، التهاب، سوزش، ترک و زخم مقعد اشاره نمود.
کبد چرب
کبد که یکی از مهمترین قسمتهای بدن است، وظایفی مانند تنظیم سطح قند خون، تجزیه و استخراج مواد مغذی بدن، ذخیره سازی گلوکز، دفع سموم، تنظیم سطح متابولیت های موجود در خون و غیره را انجام میدهد. این بیماری، نوعی التهاب در بدن بوده که باعث میشود چربی در کبد انباشته شده و سلولهای کبدی تخریب گردند. از مهمترین علائم این بیماری میتوان به قرمزی کف دست، زرد شدن رنگ پوست و چشم، متورم شدن شکم و احساس درد و خستگی در بالای شکم اشاره کرد.
پولیپ روده و معده
این بیماری به قسمتهایی از دستگاه گوارش و روده کوچک و بزرگ صدمه وارد میکند. پولیپ روده و معده، تودههایی از سلول است که در صورت رشد بر جداره داخلی روده بزرگ به آن پولیپ روده و در صورت ایجاد تودههای سلولی در لایه درونی معده، به آن پولیپ معده گفته میشود.
معمولا پولیپ ها خوش خیم بوده و هیچ عوارضی برای فرد بیمار به وجود نمیآورند. ولی برخی از پولیپ های رودهی بزرگ با گذر زمان بدخیم شده و باعث ایجاد سرطان میشوند. از مهمترین علائم ایجاد این بیماری، وجود خون در مدفوع و تیره بودن رنگ آن، اسهال، درد شکم، یبوست و کمخونی است.
آپاندیسیت
اپاندیس، یک زایده کوچک در انتهای روده بزرگ است که با طول 2 الی 20 سانتیمتر در پایین شکم قرار دارد. آپاندیسیت، به دلیل التهاب آپاندیس و همچنین افزایش مایع چرکی ایجاد میگردد. در صورتی که این بیماری به موقع درمان نشود، متورم شده و پاره میگردد؛ و میتواند باعث به خطر افتادن زندگی فرد شود. تحقیقات نشان داده که افراد تا 30 سالی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. اما بروز این مشکل در کودکان هم بعید نیست. از آنجایی که کودکان زیاد دچار دل درد می شوند، بهتر است از علائم ترکیدن آپاندیس در کودکان اطلاع داشته بلاشید.
از مهمترین علائم آپاندیس میتوان به درد شکم، تهوع، استفراغ و بی اشتهایی اشاره کرد. بهطورکلی با استفاده از غذاهایی و میوههای دارای فیبر زیاد مانند سیب، کلم بروکلی، گلابی، نخود سبز، جو، لوبیا، کنگر و غیره درمان عفونتهای شکمی، پیاده روی کردن، درمان یبوست نوزاد، عدم تحرک بعد از غذا میتوان از ایجاد این بیماری جلوگیری کرد.
پانکراتیت حاد و مزمن
پانکراتیت حاد و مزمن، یک بیماری گوارشی است که به دلیل التهاب پانکراس به وجود میآید. از مهمترین علائم این بیماری میتوان به مواردی مانند درد شدید در ناحیه شکم، احساس حالت تهوع، استفراغ کردن، کاهش ناگهانی وزن اشاره نمود و بهترین درمان آن پیوند پانکراس می باشد.
دیورتیکولیت
دیورتیکولیت، به عنوان یک بیماری گوارشی زمانی ایجاد میشود که یک یا تعدادی دیورتیکول دچار التهاب و یا عفونت گردند. از مهمترین علائم این بیماری میتوان یبوست، نفخ خفیف، اسهال را نام برد. همچنین در صورت پیشرفت دیورتیکولیت، مقعد ممکن است دچار خونریزی گردد.
فیستول مقعدی
فیستول مقعدی، یک کانال یا تونل چرکی بوده که از عفونت پر شده است. فیستول مقعدی، میتواند رکتوم که بخش انتهایی دستگاه گوارش بوده را به خارج از مقعد مانند سوراخی روی باسن متصل نماید. این عوارض بسیار دردناک است و در صورتی که به موقع درمان نشود میتواند عوارض جدیتری را به وجود آورد.
کولیت اولسراتیو
بیماری کولیت اولسراتیو که یکی دیگر از بیماری های گوارشی شایع است، روده بزرگ را درگیر مینماید. این بیماری باعث التهاب مزمن روده شده که به دلیل واکنشهای غیر طبیعی موجود در سیستم ایمنی، التهاب و زخم در پوشش داخلی روده بزرگ ایجاد میگردد. کولیت اولسراتیو، در همهی سنین ممکن است ایجاد شود ولی بیشتر در سنهای 15 تا 30 سال رایجتر است. از مهمترین علائم این بیماری میتوان به درد، خستگی، تعریق زیاد و کاهش اشتها اشاره نمود.
مهمترین علت های بیماری های گوارشی
بیماری های گوارشی که میتواند باعث ایجاد آسیبهای زیاد در قسمتهای مختلف بدن فرد شود به علتها زیر رخ میدهد:
- عوامل ژنتیکی: بعضی از بیماری های گوارشی ارثی هستند به این صورت که این بیماریها به دلیل ژنهای تغییر یافته ایجاد میگردند.
- افزایش سن: با افزایش سن، غدد گوارشی فعالیت کمی داشته و با تاثیر گذاشتن بر حرکت روده، رفلاکس و برخی از بیماری های گوارشی را به وجود میآورد.
- مصرف زیاد لبنیات: لبنیاتی مانند شیر که به سختی هضم میشوند؛ باعث ایجاد یبوست، نفخ و باد معده زیاد و اسهال میشوند.
- کمبود آب در بدن: کمبود آب در بدن باعث سفت کردن مدفوع و در نتیجه یبوست میشود. با خوردن آب کافی، مواد مغذی سریعتر جذب شده و دچار مشکلات گوارشی نمیشوید.
به نقل از pmc.ncbi.nlm.nih.gov :
ناهنجاری های ژنتیکی با بیماری های مختلف گوارشی (GI) و کبدی، از جمله تومورهای گوارشی، بیماری التهابی روده (IBD)، بیماری ریفلاکس معده به مری، پانکراتیت و بیماری کبد چرب غیر الکلی و همچنین سندرم روده تحریک پذیر مرتبط است.
عوارض بیماری های گوارشی
با توجه به اینکه افراد در هر سنینی ممکن است به بیماری های گوارشی مبتلا گردد، بنابراین بهتر است اعضای خانواده و یا پرستار در منزل، در مورد عوارض این بیماریها اطلاعات کافی داشته باشد؛ مثلا در هنگام ابتلا به اسهال، بتواند سریع به درمان آن بپردازد. افرادی که دارای بیماری های گوارشی هستند عوارض زیر را تجربه مینمایند:
بوی بد دهان:
بوی بد دهان یکی از عوارض، در بیماری های گوارشی است که به دلیل عدم تعادل در باکتریهای روده ایجاد میشود. در این شرایط، فرد ممکن است فرد علاوه بر بیماری های گوارشی به بیماریهایی مانند دیابت و مشکلت کلیوی دچار گردد.
احساس خستگی زیاد و مداوم:
در صورتی که دچار مشکلات گوارشی شود، در این شرایط تعداد باکتریهای مضر و مفید بدن دارای تعادل نبوده و با افزایش تعداد باکتریهای مضر، سیستم ایمنی بدن دچار اختلال میگردد. همین موضوع باعث میشود که فرد به طور مداوم احساس خستگی کند.
مشکلات پوستی و اگزما:
یکی دیگر از عوارض بیماری های گوارشی، مشکلات پوستی مانند اگزما است. چون بیماری های گوارشی با تحت تاثیر قرار دادن سیستم ایمنی بدن موجب ایجاد مشکلات پوستی مانند تورم، قرمزی پوست، جوش ها، حساسیت پوستی و غیره میگردد.
اختلال در خواب:
اختلال خواب به دلیل کمبود سروتونین در بدن ایجاد میشود. با توجه به اینکه حدود 70% سروتونین در دستگاه گوارش تولید میگردد، پیام عصبی را برای تحریک و تنظیم نمودن الگوهای خواب منتقل میکند. اگر دستگاه گوارش فرد دچار آسیب شود، توانایی تولید سروتونین از بین رفته و بیمار دچار اختلال در خواب و دیر به خواب رفتن میگردد.
عدم تمرکز:
عدم تمرکز در امور روزانه، از عوارض دیگر مشکلات گوارشی است. چون با کاهش سروتونین در بدن، فرد احساس خستگی کرده و در نتیجه دچار عدم تمرکز میشود. با توجه به اینکه بدن انسان مانند یک سیستم هوشمند است، بنابراین در صورت وجود هر نوع اختلال، منجر به عدم تمرکز میگردد.
پیشگیری از بیماری های گوارشی
مبتلا شدن به بیماری های گوارشی میتواند زندگی فرد را مختل نموده و فرد رنج زیادی را متحمل شود. در ادامه راهکارهایی را ارائه میدهیم که پرستار بیمار با انجام آنها برای افراد سالمند و افرادی که نیاز به رسیدگی دارند؛ بتواند از ایجاد بیماری های گوارشی پیشگیری کرده و یا آنها را کنترل نماید. مهمترین راهکارها برای حفظ سلامت دستگاه گوارش عبارتاند از:
شناختن محرکهای گوارشی:
برای کنترل و پیشگیری از ایجاد بیماری های گوارشی بهتر است محرکهای گوارشی را با پرسیدن سوالاتی مانند نوع غذاها و نوشیدنیهایی که دستگاه گوارش شما را دچار اختلال میکند؛ بشناسید؛ زیرا این محرکها در افراد مختلف، متفاوت است.
متعادل نگه داشتن رژیم غذایی خود:
داشتن یک رژیم غذایی سالم و مناسب، میتواند از ایجاد مشکلات گوارشی جلوگیری نموده و در صورتی ایجاد مشکل در دستگاه گوارش، میتواند آن را بهبود دهد. بهطورکلی، بهتر است به اندازه وعدههای غذایی، تعداد دفعات و سرعت غذا خوردن خود توجه نمایید. مهمترین موارد در رژیم غذایی به صورت زیر است:
- برای درمان اسهال، نفخ و همچنین هضم راحتتر غذا بهتر است فیبر زیادی را به تدریج به رژیم غذایی خود اضافه نمایید.
- از چندین وعده غذایی کوچک در طول روز استفاده کنید تا از ایجاد انقباضات رودهای جلوگیری کنید.
رعایت بهداشت برای هضم بهتر غذا:
بهتر است بعد از دستشویی و قبل از خوردن وعدههای غذایی، دستان خود را به صورت تمیز شسته تا از انتقال باکتریهای مضر به غذا جلوگیری نمایید. در صورتی که با داشتن اسهال، احساس خارش و سوزش کردید، بهتر است برای تمیز کردن ناحیه مقعد از دستمالهای بدون الکل استفاده کنید؛ و پوست خود را خشک کنید.
نوشیدن آب و مایعات به مقدار لازم:
از نوشیدن زیاد قهوه و نوشابه که میتواند روده را تحریک کند خودداری کنید و در عوض از آب و مایعات مفید استفاده کنید؛ مثلا زمانی که دچار اسهال شدید، میتوانید با نوشیدن آب زیاد از کمبود آب بدن خود جلوگیری کنید. خوردن نوشیدنیهای شامل الکل و کافئین میتواند بدن را با کمبود آب مواجه نماید.
انجام ورزش:
با انجام فعالیتهای ورزشی به صورت روزانه دستگاه گوارش خود را تحریک نمایید و باعث نظم و ترتیب گرفتن ذهن خود شوید. همچنین با انجام کارهای سادهتر مانند یوگا و پیاده روی میتواند باعث آرام شدن و سالم ماندن دستگاه گوارش خود شوید.
جمعبندی
همانطور که در بالا به آن پرداختیم، دستگاه گوارش از دستگاه گوارش (GI)، کبد، لوزالمعده و کیسه صفرا تشکیل گردیده و میتواند به بدن در هضم غذا کمک نماید. با هضم راحت غذا، انرژی مفید برای بدن ایجاد شده و سلولها رشد و ترمیم میشوند. برخی از بیماری های گوارشی در سنین بالا ایجاد شده و با ایجاد یک سری تغییر و تحول در ساختار بدن فرد میتواند عوارض زیادی را به وجود آورد. بعضی از بیماری های گوارشی حاد بوده و مدت زمان کوتاهی دوام دارند.
با این حال افراد مبتلا به این بیماریها، نیاز به مراقبت دارند. مرکز تخصصی پرستار اول یکی از موسسههای خدمات پرستاری بوده که با ارائهی خدمات مراقبتی به کودکان، سالمندان و همچنین افراد بیمار میتواند به بیماران شما کمک کند. با استفاده از این مرکز، در هر ساعتی از شبانهروز، میتوانید جامعترین خدمات پرستاری را در منزل دریافت نمایید و زندگی را برای خود و عزیزانتان راحتتر کنید.
سوالات متداول
آیا در بیماری های گوارشی خطری بیمار را تهدید میکند؟
بله در صورتیکه این بیماریها به موقع کنترل و درمان نشوند بسیار خطرناک بوده و در برخی موارد حیات فرد را تهدید مینماید. یکی از مهمترین عامل در درمان این بیماریها، تشخیص به موقع آن است.
راههای تشخیص بیماری های گوارشی چیست؟
اولین مورد در تشخیص بیماری های گوارشی، علائمی است که بیمار آن را تجربه مینماید. سپس با انجام آزمایشها و تصویربرداریهای مختلف، این بیماری قابل تشخیص است.
چگونه میتوان از ایجاد مشکلات گوارشی پیشگیری نمود؟
بهطورکلی با نوشیدن آب، مصرف فیبر کافی، پرهیز از استرس و اضطراب و انجام دادن ورزش به صورت منظم میتوان از ایجاد بیماری های گوارشی جلوگیری نمود.
