تحقیقات نشان داده‌اند که کیفیت پایین یا کمبود خواب در کودکان میتواند منجر به مجموعه‌ای از مشکلات شود؛ از جمله مسائل تحصیلی، رفتاری، رشد و مشکلات اجتماعی، همچنین مشکلاتی در وزن و سایر جنبه‌های سلامتی. بروز اختلالات خواب نه تنها بر سلامت کودک تاثیرگذار است، بلکه میتواند خواب والدین و اعضای خانواده را نیز مختل کند و فضای خانواده را تحت تاثیر قرار دهد. کودکان ممکن است با مشکل در به خواب رفتن یا ماندن در خواب روبرو شوند؛ یا از اختلالاتی مانند اختلال حمله خواب و رفتارهای نامطلوب مانند راه رفتن در خواب و علائم خواب‌پریشی رنج ببرند.
گرچه بزرگسالان نیز ممکن است با مشکلات خواب مواجه شوند، دلایل، نمودها و نشانه‌های اختلال خواب در کودکان میتواند متفاوت باشد. همچنین مراحل رشدی کودکان بر خواب آن‌ها تأثیرگذار است؛ برای مثال، بی‌خوابی‌های اوایل کودکی و سندروم تأخیر در فاز خواب در نوجوانان می‌توانند از چالش‌های خاص دوران کودکی برای والدین و پرستار کودک باشند.
اختلال خواب کودکان چیست؟
برخلاف باور عمومی، بی‌خوابی و سایر مشکلات خواب تنها مختص بزرگسالان نیست و این اختلالات در میان کودکان نیز به طور گسترده‌ای دیده می‌شود، حتی گاهی نوزادان را هم در برمی‌گیرد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مجموعه‌ای از مسائل مانند مشکلات در تحصیل، رشد، رفتار، وزن، روابط اجتماعی و در مواردی بروز اختلالاتی چون پانیک اتک در خواب میتواند بر کیفیت و مدت زمان خواب کودکان تاثیر بگذارد.
وقتی خواب کودکان دچار اختلال می‌شود، نه تنها سلامتی آن‌ها به طور جدی تحت تاثیر قرار می‌گیرد، بلکه ممکن است تعادل و آرامش خانواده نیز به هم بریزد و خواب سایر اعضای خانواده مختل شود. بنابراین، درمان اختلال خواب در کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است.
علائم اختلالات خواب در کودکان
در صورتی که کودک شما هر یک از علائم زیر را که نشان‌دهنده مشکلات و اختلالات خواب است یا حتی مشکلاتی مانند صدای نوزاد در خواب، تجربه می‌کند، توصیه می‌شود با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید:
- خروپف
- توقف تنفس هنگام خواب
- دشواری در به خواب رفتن
- ناتوانی در حفظ خواب در طول شب
- مشکل در بیدار ماندن طی روز
- کاهش توانایی‌های شناختی یا عملکرد اجرایی بدون علت مشخص
- رخدادهای غیرعادی در خواب، مانند راه رفتن در خواب یا دیدن کابوس‌های شدید
انواع اختلال خواب در کودکان
گاهی هیجانات یا نگرانی‌های روزمره باعث می‌شود که کودکان نتوانند به راحتی و بر اساس الگوی خواب معمول خود بخوابند. اما اگر این مشکلات خواب به مدت طولانی ادامه پیدا کنند، لازم است که به صورت جدی پیگیری شوند. برخی از موارد شایع اختلال خواب در کودکان به شرح زیر است:
1. آپنه خواب
آپنه خواب اختلالی است که طی آن تنفس کودک برای مدت ۱۰ ثانیه یا بیشتر در طول خواب متوقف می‌شود و معمولا خود کودک از آن آگاه نیست. علائم این مشکل شامل خروپف شدید، خوابیدن با دهان باز و خواب‌آلودگی شدید طی روز است. این اختلال میتواند منجر به مشکلات یادگیری، رفتارهای نامناسب و حتی مسائل قلبی شود؛ بنابراین در صورت مشاهده این نشانه‌ها بهتر است سریعا به دنبال درمان باشید.
2. سندرم پای بی‌قرار
اگرچه سندرم پای بی‌قرار قبلا به عنوان اختلالی مختص بزرگسالان شناخته می‌شد، اما تحقیقات نشان داده‌اند که این مشکل میتواند از کودکی آغاز شود. کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، معمولا در رختخواب آرام و قرار ندارند و مرتبا وضعیت خود را تغییر می‌دهند. این وضعیت بر کیفیت خواب آن‌ها تاثیر منفی دارد. درمان‌هایی برای این مشکل وجود دارد، از جمله مصرف مکمل‌های ویتامینی و داروهای مخصوص که می‌توانند به بهبود خواب این کودکان کمک کنند. همچنین، کمک گرفتن از کادر درمانی بسیار مهم است، چه در سالمندان و چه در کودکان، استخدام پرستار سالمند یا کودک میتواند در کنترل و بهبود این سندرم میسر باشد.
3. وحشت شبانه
وحشت شبانه بسیار فراتر از یک کابوس معمولی است و میتواند تجربه‌ای ترسناک برای کل خانواده باشد. این نوع اختلال خواب در کودکان بیشتر از بزرگسالان مشاهده می‌شود و ممکن است کودک به طور ناگهانی از خواب برخیزد و به شدت هراسان و آشفته به نظر برسد. در این شرایط، کودک ممکن است با گریه، فریاد و حتی راه رفتن در خواب واکنش نشان دهد.
وحشت‌های شبانه معمولا حدود ۹۰ دقیقه پس از به خواب رفتن رخ می‌دهند. گرچه درمان قطعی برای این نوع اختلال وجود ندارد، اما تنظیم یک برنامه منظم خواب و کاهش عوامل استرس‌زا و مزاحم در طول شب میتواند به کاهش احتمال وقوع آن کمک کند. این مسئله حتی میتواند بر اعتماد به نفس کودکان نیز تاثیر گذار باشد.
علت اختلال خواب در کودکان
در هر مرحله از رشد، تغییرات جسمی و ذهنی ممکن است خواب کودکان را دچار اختلال کند. برای مثال، اضطراب جدایی میتواند باعث شود که کودک در نیمه‌شب بیدار شود و بخواهد در آغوش گرفته شود. درگیری ذهن کودک با یک مسئله خاص نیز میتواند او را بیدار نگه دارد و منجر به مشکلات خواب شود. برخی دیگر از اختلالات خواب به دلیل فشارهای روانی بالا یا مصرف کافئین رخ می‌دهند. همچنین، حضور در یک محیط جدید نیز میتواند باعث بی‌خوابی یا اختلال در خواب شود. علاوه بر این، عوامل زیر نیز می‌توانند در بروز مشکلات و اختلال خواب در کودکان تاثیرگذار باشند:
- بیماری
- حساسیت‌ها و آلرژی‌ها
- راه رفتن در خواب
- شب ادراری
به گفته سایت sleepfoundation در خصوص اختلالات خواب کودکان می‌گوید:
بی خوابی دوران کودکی می تواند برای کل خانواده چالش برانگیز باشد. با این حال، درمان های موثر در دسترس هستند. تغییرات رفتاری مانند ایجاد یک برنامه منظم قبل از خواب معمولاً اولین خط درمان است و می تواند منجر به بهبود در رفاه هم برای کودک و هم برای مراقبان او شود.
درمان اختلالات خواب در کودکان
مرکز پزشکی خواب استنفورد به عنوان نخستین کلینیک در زمینه درمان اختلال خواب در کودکان شناخته می‌شود. این مرکز به سرعت متوجه شد که درمان این اختلالات باید با تعیین انتظارات واقعی از خواب طبیعی کودکان آغاز شود. برنامه‌های اصلاح رفتار می‌توانند در برخی از مشکلات خواب موثر واقع شوند.
در مواردی، پزشک ممکن است داروها یا مکمل‌هایی را برای درمان اختلالات خاص خواب یا بیماری‌های زمینه‌ای تجویز کند. همچنین، در برخی شرایط، ارزیابی و مداخله توسط متخصصان دیگر مانند متخصص گوش، حلق و بینی، ارتودنسی یا سایر تخصص‌ها نیز ممکن است پیشنهاد شود.
برای مواردی نظیر آپنه خواب یا وقفه تنفسی انسدادی در حین خواب، استفاده از دستگاه فشار جریان هوای مثبت ممکن است به عنوان یک راهکار مؤثر در نظر گرفته شود. علاوه بر این، موارد زیر در درمان اختلالات خواب کودکان مفید هستند:
- ایجاد روتین خواب منظم
- فراهم کردن محیط خواب مناسب
- ایجاد روتین قبل از خواب
- محدود کردن استفاده از استفاده از تلویزیون، تبلت و گوشی‌های هوشمند قبل از خواب
- فعالیت بدنی مناسب کودک
عوارض اختلال خواب در کودکان چیست؟
خواب کافی یکی از عوامل کلیدی برای حفظ سلامت است و اختلال خواب در کودکان میتواند به عوارض جدی منجر شود. در صورتی که این اختلالات درمان نشوند می‌توانند عوارض زیر را به دنبال داشته باشند:
- خواب‌آلودگی در طول روز
- تغییرات خلق و خوی
- مشکل در کنترل احساسات
- ضعف در عملکرد سیستم ایمنی
- کاهش کیفیت حافظه
- مهارت‌های ضعیف در حل مسائل
- کاهش سلامت عمومی
جمع‌بندی
اختلال خواب در کودکان میتواند اثرات منفی زیادی بر سلامت جسمی و روانی آن‌ها داشته باشد، از جمله خواب‌آلودگی، تغییرات خلق و خو و ضعف در سیستم ایمنی. این مشکلات خواب حتی می‌توانند بر توانایی‌های یادگیری و تعاملات اجتماعی کودکان تاثیر بگذارند. به همین دلیل، توجه به ایجاد روتین خواب منظم و محیط مناسب برای خواب ضروری است. والدین همچنین می‌توانند با مشاوره متخصصان اطفال و استفاده از خدمات پرستاری از شرکت‌های پرستاری مانند پرستار اول، در مدیریت و بهبود کیفیت خواب کودکان خود گام موثری بردارند.
سوالات متداول
چه علائمی میتواند نشان‌دهنده اختلال خواب در کودکان باشد؟
نشانه‌هایی مانند خروپف، توقف تنفس در خواب، مشکل در به خواب رفتن یا خواب ماندن، خواب‌آلودگی مفرط در طول روز و وقوع وقایع غیرمعمول در خواب مانند راه رفتن در خواب یا کابوس‌های مکرر میتواند نشان‌دهنده اختلال خواب باشد.
چگونه می‌توان به کودکان کمک کرد تا خواب بهتری داشته باشند؟
والدین می‌توانند با ایجاد یک روتین خواب منظم، فراهم کردن محیط خواب آرام و تاریک، محدود کردن زمان استفاده از تلوزیون و تبلت قبل از خواب و تشویق به فعالیت‌های آرامش‌بخش قبل از خواب، به بهبود کیفیت خواب کودکان کمک کنند.
