اضطراب در کودکان یکی از چالش‌های رایج در بچه ها است که می‌تواند به شکل‌های گوناگون مانند ترس، نگرانی و فشارهای روانی در آنها بروز پیدا کند. این احساسات در بسیاری از مواقع بخشی طبیعی از رشد کودک محسوب می‌شوند؛ اما در برخی کودکان، این اضطراب به سطحی می‌رسد که مانع از عملکرد روزمره، یادگیری و لذت از زندگی می‌شود.
چعوامل متعددی مانند محیط خانواده، تجربیات روزمره و حتی ژنتیک بر بروز اضطراب در کودکان تأثیر می‌گذارند. با درک دقیق اضطراب در سالمندان و نشانه‌های آن، والدین و مربیان به روشهای مناسب برای حمایت و کمک به انها در مدیریت این احساسات دست می‌یابند.
اضطراب کودکان چیست؟
اضطراب در کودکان احساسی از نگرانی، ترس و بی‌قراری است که می‌تواند به علائمی مانند افزایش ضربان قلب، ناآرامی و تعریق منجر شود. این حالت معمولاً در موقعیت‌های تنش‌زا، جدید یا ناشناخته بروز کرده و به عنوان یک واکنش طبیعی بدن به استرس شناخته می‌شود. به عنوان مثال، بسیاری از افراد قبل از شرکت در امتحان، مصاحبه یا موقعیت‌های کاری جدید دچار اضطراب می‌شوند.
موضوع این است که بین تجربهٔ گاه‌به‌گاه یک احساس که معمولاً در شرایط حساس یا موقعیت‌های جدید بروز می‌کند و حالتی که این احساس به طور مکرر و در امور روزمره ظاهر می‌شود، تفاوتی وجود دارد. اختلالات اضطرابی شامل دوره‌هایی از ترس و وحشت شدید هستند که به طور پیوسته اتفاق می‌افتند و پس از مدت کوتاهی به اوج خود می‌رسند. انواع اضطراب در کودکان می‌تواند مانع از انجام وظایف روزانه شود، به‌طور طولانی‌مدت فرد را درگیر کرده و کنترل آن دشوار باشد و برای بهبود این وضعیت پرستار کودک می تواند بسیار کارامد باشد.
انواع مختلف اضطراب در کودکان
انواع مختلفی از اضطراب در کودکان وجود دارد که هر کدام علائم خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی انواع اضطراب کودکان خواهیم پرداخت:
- اضطراب جدایی بچه ها
افکار مداوم و ترس شدید در مورد امنیت والدین و مراقبان: کودک یا نوجوان به‌طور مداوم نگران امنیت و سلامت والدین یا مراقبان خود است و ترس دارد که اتفاق بدی برای آنها بیفتد. این نگرانی ممکن است به‌صورت افکار مزاحم یا خیال‌پردازی‌های ترسناک بروز کند که به‌سختی قابل کنترل هستند.
یکی از نشانه‌های واضح اضطراب، جدایی، نرفتن به مدرسه است. کودک به دلیل ترس از دوری از والدین، از رفتن به مدرسه امتناع می‌کند و ممکن است بهانه‌جویی کند یا حتی گریه بکند تا بتواند نزد خانواده بماند. همچنین کودک یا نوجوانی که از اضطراب جدایی رنج می‌برد، تمایلی به خوابیدن در جایی غیر از خانه خود ندارد. او ممکن است از ترس دور بودن از والدین، اصرار کند که در خانه بماند یا در جایی که والدین حضور دارند، بخوابد.
- فوبیا یک نوع از اضطراب در کودکان
افراد مبتلا به فوبیا اغلب در مواجهه با موضوع یا موقعیتی خاص دچار ترسی شدید و غیرقابل کنترل می‌شوند. این ترس معمولاً نامتناسب با خطر واقعی آن چیز یا موقعیت بوده و ممکن است برای دیگران عجیب به نظر برسد. به عنوان مثال، فردی که از سگ‌ها فوبیا دارد، حتی با دیدن یک سگ آرام و کوچک نیز وحشت می‌کند. این واکنش معمولاً با افزایش ضربان قلب، تعریق و تنگی نفس همراه است و در مواردی می‌تواند به حمله پانیک منجر شود. در این شرایط نیاز به پرستار کودک است.
یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های فوبیا، میزان پریشانی شدیدی است که در فرد ایجاد می‌کند و تأثیری بر زندگی روزمره وی می‌گذارد. افراد مبتلا به فوبیا ممکن است به خاطر اجتناب از شیء یا موقعیتی که از آن می‌ترسند، در برنامه‌های کاری، اجتماعی یا خانوادگی خود دچار مشکل شوند.
- اضطراب اجتماعی در کودک
افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی معمولاً از موقعیت‌های اجتماعی که ممکن است در آنها مجبور به تعامل با دیگران شوند، ترس دارند. این ترس به شکل نگرانی‌های مفرط از قضاوت دیگران، اشتباهات احتمالی یا احساس عدم شایستگی بروز می‌کند و باعث می‌شود که فرد از ارتباطات اجتماعی خودداری کند یا احساس ناتوانی در انجام آنها داشته باشد.
یکی دیگر از علائم شایع انواع اضطراب در کودکان، اجتناب از شرکت در موقعیت‌های اجتماعی است. افراد مبتلا به این نوع اضطراب ممکن است به دلایلی همچون ترس از قضاوت، ناتوانی در ایجاد ارتباط یا تجربه‌ی احساس ناخوشایند در موقعیت‌های اجتماعی، از حضور در اجتماعات یا فعالیت‌های گروهی پرهیز کنند که این خود منجر به انزوا و کاهش مهارت‌های اجتماعی می‌شود
اضطراب اجتماعی می‌تواند بر توانایی فرد در برقراری روابط اجتماعی تأثیر منفی بگذارد. این افراد از تعامل با دیگران هراس داشته و ترجیح می‌دهند در کنار خانواده خود بمانند و از برقراری ارتباط با افراد خارج از دایره نزدیک خود پرهیز کنند. درمان‌های مختلفی مانند مشاوره روانشناسی، تکنیک‌های آرام‌سازی و در صورت لزوم دارودرمانی می‌توانند در کاهش این اضطراب‌ها موثر باشند.
علت های اضطراب در کودکان
مسائل متعددی وجود دارند که می‌توانند باعث ایجاد اضطراب در کودکان و نوجوانان شوند و شدت واکنش به این مسائل در هر فرد متفاوت است. در ادامه برخی از مسائلی که موجب اضطراب کودکان و نوجوانان می‌شوند را با هم بررسی می‌کنیم:
- روبه‌رو شدن با تغییرات زیاد در مدت کوتاه علت اضطراب در کودکان
تغییرات بزرگ و ناگهانی مانند اسباب کشی یا انتقال به مدرسه جدید، می‌توانند برای کودکان اضطراب‌آور باشند. این تغییرات محیطی باعث می‌شوند کودک احساس بی‌ثباتی و عدم امنیت کند، چون وارد محیط جدیدی با افراد و شرایط ناآشنا می‌شود. - داشتن مسئولیت‌هایی که مناسب سن و سال و توانایی‌های کودک نیستند
وقتی کودک مسئولیت‌هایی فراتر از سن و توانایی‌های خود دریافت نماید، مانند مراقبت از اعضای خانواده، احساس بار سنگین و فشار روانی می‌کند. این مسئولیت‌ها می‌توانند به‌ویژه در مواردی که کودک خود نیاز به توجه و مراقبت دارد، اضطراب ایجاد کنند. - اضطراب بچه و همنشینی با کسی که دائما مضطرب است
کودکان به‌طور طبیعی رفتار و احساسات والدین خود را تقلید می‌کنند. اگر والدین دچار اضطراب باشند، کودک ممکن است این احساسات را جذب کرده و خود نیز دچار اضطراب شود. وجود یک الگوی مضطرب در خانه به افزایش نگرانی و اضطراب در کودک منجر می‌شود. - حجم بالای دغدغه‌ها در مدرسه و بیرون از آن
فشارهای اجتماعی و تحصیلی، مانند امتحانات سخت، وظایف شغلی و مشکلات در روابط با هم‌سن‌وسال‌ها، می‌توانند سطح استرس و اضطراب را در کودکان بالا ببرند. - داشتن زمینه اضطراب در خانواده
مشکلات مالی و نگرانی‌های اقتصادی در خانواده می‌توانند اضطراب‌های زیادی را به کودک منتقل کنند. نگرانی‌های مربوط به تامین مسکن، درآمد و بدهی، به کودکان احساس عدم امنیت و نگرانی در مورد آینده می‌دهند که بر روان و رفتار آنها تاثیر می‌گذارد.
اضطراب کودکان می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله فشارهای محیطی مانند مشکلات خانوادگی یا تغییرات بزرگ زندگی، مشکلات تحصیلی یا اجتماعی و همچنین تجربیات منفی گذشته مانند آسیب‌های روانی یا بیماری‌های خاص مانند بیماری کاوازاکی. همچنین، ژنتیک و ویژگی‌های شخصیتی نیز می‌توانند نقش بسزایی در بروز اضطراب کودکان داشته باشند.
علائم اضطراب در کودکان
اختلال اضطراب در کودکان با نشانه‌ها و علائم خاصی خود را نشان می‌دهد. در ادامه به بررسی این علائم خواهیم پرداخت:
- عدم تمرکز در یادگیری بر اثر اضطراب در بچه ها
اضطراب می‌تواند تمرکز کودکان را تحت تأثیر قرار دهد و باعث شود در کلاس درس یا هنگام انجام تکالیف به سختی توجه کنند. ذهن آنها به موضوعات نگران‌کننده‌ای مانند ترس از اشتباه کردن، قضاوت دیگران یا مشکلات در خانه معطوف می‌شود که مانع از تمرکز بر روی موضوعات درسی خواهد شد. - مشکلات مربوط به خواب و یا بیدار شدن در میانۀ شب با خواب‌های آشفته
اضطراب می‌تواند باعث مشکلات خواب در کودکان شود، به‌طوری که خواب‌های آشفته یا کابوس‌های مکرر تجربه کنند. آنها نیمه‌شب از خواب بیدار می‌شوند و دوباره به سختی به خواب می‌روند که این موضوع بر خستگی و روحیه آنها در روز بعد تاثیر گذاشته و در طولانی مدت منجر به آسم کودکان می‌شود. - بی‌اشتهایی و یا درست غذا نخوردن از نشانه های اضطراب در کودکان
بسیاری از کودکان در شرایط استرس‌زا دچار بی‌اشتهایی می‌شوند. نگرانی‌های شدید و اضطراب می‌تواند به سیستم گوارشی کودکان فشار وارد کرده و منجر به کاهش میل به غذا یا بی‌اشتهایی شود. این مسئله اگر ادامه یابد، بر رشد و سلامت عمومی کودک تأثیر می‌گذارد. - حساسیت بالا از جهت خلقی و پرخاشگری
انواع اضطراب در کودکان اغلب باعث می‌شود که آنها به مسائل کوچک حساس‌تر شده و به راحتی خشمگین یا تحریک‌پذیر شوند. این رفتارها، نتیجه فشار روانی بوده که نمی‌توانند به‌خوبی مدیریت کنند و منجر به بروز پرخاشگری یا مشاجره با دیگران می‌شوند. - دل درد از علائم اضطراب در بچه ها
بسیاری از کودکان، اضطراب خود را به‌صورت علائم جسمی نشان می‌دهند و دل‌درد یکی از شایع‌ترین علائم است. این دردها می‌توانند ناشی از استرس روانی باشند که به طور ناخودآگاه بر
دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارد و به دل‌درد یا حالت تهوع منجر می‌شود.
در کودکانی که دچار اضطراب هستند، همه یا برخی از این نشانه‌ها مشاهده می‌شود. همچنین احتمال دارد علائم دیگری نیز بروز کند و وجود داشته باشد.
درمان اضطراب در کودکان
درمان اختلالات اضطراب در کودکان معمولاً به صورت ترکیبی از رویکردهای مختلف انجام شده که بسته به سن کودک، شدت علائم و نوع اختلال، انتخاب می‌شوند. این درمان‌ها می‌توانند شامل روشهای مختلف باشند که به طور خاص به نیازهای فردی کودک پاسخ می‌دهند. در ادامه به بررسی راه‌های درمان اضطراب خواهیم پرداخت:
درمان اضطراب در کودکان با روان درمانی
روان‌درمانی یکی از روشهای مؤثر و رایج برای درمان اختلالات اضطرابی در کودکان است. در این روش، پرستار در منزل به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای مدیریت اضطراب، حل مسائل و تقویت مهارت‌های اجتماعی را یاد بگیرد. برخی از شیوه‌های روان‌درمانی که برای درمان اختلالات اضطرابی در کودکان استفاده می‌شوند، عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری اضطراب کودک
در این روش، توجه به تغییر افکار منفی و رفتارهای غیرمؤثر کودک معطوف می‌شود. درمانگر به کودک کمک می‌کند تا افکار نادرست خود را شناسایی کرده و آنها را به تفکر سالم‌تر و سازگارتر تبدیل کند. - درمان مواجهه تدریجی برای اضطراب در کودکان
در این روش، کودک به‌طور تدریجی در معرض موقعیت‌های ترسناک یا اضطراب‌زا قرار می‌گیرد تا بتواند به تدریج ترس خود را کاهش دهد و با موقعیت‌های دشوار مقابله کند.
درمان اضطراب در بچه ها با دارو
در برخی از موارد، پزشک ممکن است داروهایی را برای کودکان تجویز کند که معمولاً به عنوان مکملی برای روان‌درمانی به کار می‌روند. این داروها به کاهش علائم مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی یا اختلالات رفتاری کمک می‌کنند. مصرف این داروها باید تحت نظارت دقیق پزشک باشد تا از بروز عوارض جانبی یا تداخل با درمان‌های دیگر جلوگیری شود. همچنین، پزشک دوز مناسب و زمان‌بندی مصرف دارو را بر اساس وضعیت خاص کودک تعیین می‌کند.
درمان اضطراب در کودکان با مداخلات خانوادگی
مشارکت خانواده‌ها در فرایند درمان از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چرا که این امر می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود وضعیت کودک داشته باشد. درمانگر به والدین کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای حمایت عاطفی از فرزند خود را فراگیرند و در کنار آن، روشهای موثری برای کاهش اضطراب و استرس کودک بیاموزند. این نوع مشارکت، علاوه بر تقویت رابطه والد-فرزند، به کودک این امکان را می‌دهد که به تدریج احساس آرامش بیشتری پیدا کند و از درک بهتری از موقعیت‌های استرس‌زا برخوردار شود.
درمان اضطراب بچه با مداخلات مدرسه‌ای
همکاری با مدارس، می‌تواند نقش مهمی در درمان اختلالات اضطرابی ایفا کند. معلمان با فراهم آوردن یک محیط آموزشی حامی و مناسب، به کودکان کمک می‌کنند تا راحت‌تر با چالش‌های مدرسه مقابله کرده و احساس امنیت و راحتی بیشتری پیدا کنند. درمان اضطراب کودکان نیازمند رویکردی جامع است که شامل مشاوره روانشناختی، رفتار درمانی و حمایت‌های خانواده باشد.
اضطراب در کودکان یک مسئله شایع است که تأثیرات منفی بر رشد و روابط اجتماعی آنها دارند. شناسایی علائم اضطراب و ارائه حمایت‌های مناسب از سوی والدین، معلمان و متخصصان می‌تواند به کودکان کمک کند تا مهارت‌های مقابله با استرس و اضطراب را یاد بگیرند. مجموعه پرستار اول به‌عنوان یک شرکت پرستاری با سابقه و تخصص، خدمات جامع و متنوع پرستاری را با بالاترین کیفیت به مشتریان محترم ارائه می‌دهد.
سوالات متداول
آیا اضطراب کودکان قابل درمان است؟
بله، اضطراب کودکان قابل درمان است. بسیاری از روشهای درمانی مانند مشاوره روانشناسی، درمان شناختی-رفتاری (CBT) و حتی داروهای خاص برای مدیریت اضطراب می‌توانند به کودکان کمک کنند.
آیا والدین می‌توانند عامل اضطراب کودک خود باشند؟
بله، رفتارهای والدین به اضطراب کودک کمک می‌کنند. اگر والدین از نظر عاطفی، حضور نداشته نباشند یا خودشان با مشکلات اضطرابی روبه‌رو باشند، کودک ممکن است اضطراب بیشتری تجربه کند.
آیا اضطراب در کودکان طبیعی است؟
اضطراب در شرایط خاص مانند امتحانات یا موقعیت‌های اجتماعی جدید تا حدی طبیعی است؛ اما اگر این اضطراب به طور مداوم و در موقعیت‌های مختلف بروز کند، ممکن است نیاز به مداخله داشته باشد.
