بی اختیاری ادرار در سالمندان؛ علت ها و روش های کنترل آن

بی‌اختیاری ادرار در سالمندان به وضعیتی گفته می‌شود که فرد به طور ناخواسته و تصادفی ادرار خود را دفع می‌کند. هرچند این مشکل ممکن است برای هر کسی پیش بیاید، اما در سالمندان، به ویژه در میان زنان، بیشتر مشاهده می‌شود. با توجه به اینکه سالمندان بخش قابل توجهی از جمعیت کشور ما را تشکیل می‌دهند و این درصد در سال‌های آینده نیز افزایش خواهد یافت، ضروری است که به مشکلات رایج این گروه سنی آگاه باشیم.

سوالی که برای بسیاری از افراد پیش می‌آید، علت بی‌ اختیاری ادرار در افراد مسن است. مشکلات مربوط به کنترل مثانه می‌تواند برای سالمندان احساس شرم و خجالت به همراه داشته باشد و آن‌ها را از انجام فعالیت‌های روزمره بازدارد. اما باید بدانیم که در بسیاری از موارد، بی‌اختیاری قابل کنترل یا حتی قابل درمان است.

بی اختیاری ادرار در سالمندان

بی ‌اختیاری ادرار در سالمندان تأثیرات منفی زیادی بر روی سلامت جسمی و روحی سالمند دارد. از جمله عوارض جدی این مشکل می‌توان به زخم بستر، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی اشاره کرد. این عوارض می‌توانند باعث ایجاد مشکلات بیشتری برای سالمند شوند و مراقبت از آن‌ها را دشوارتر کنند.

مراقبت و نگهداری از سالمندانی که با بیماری‌هایی مانند بی‌اختیاری ادرار دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌تواند بسیار دشوار و چالش‌برانگیز باشد. به همین دلیل، بسیاری از خانواده‌ها به دنبال استخدام پرستار سالمند هستند تا با تجربه و تخصص خود به ارائه مراقبت‌های لازم بپردازد و بهبود کیفیت زندگی فرد مسن را تسهیل کند.

این انتخاب می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا از سالمند خود به بهترین شکل ممکن مراقبت نمایند و نیازهای او را درک کنند. حتی بعضی پرستاران برای مراقبت از این نوع خاص از سالمندان داوطلب هستند. پرستار سالمند پوشکی نام این دسته از پرستاران است.

انواع بی اختیاری ادرار در سالمندان

هرچند بی‌اختیاری ادرار ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما شیوع آن در بین سالمندان بیشتر است. به ‌طور تقریبی، از هر پنج فرد بالای 40 سال، یک نفر با علائم مثانه بیش‌فعال و تحریک‌پذیر، بی‌اختیاری فوریتی یا تکرر ادرار مواجه است. برخی افراد حتی ممکن است پیش از رسیدن به سرویس بهداشتی با ترشح ناخواسته ادرار روبه‌رو شوند. این عارضه که ناشی از افزایش سن است، هم قابل پیشگیری و هم قابل درمان است. در ادامه با انواع بی اختیاری ادرار در سالمندان آشنا می‌شوید.

• بی‌اختیاری فوریتی ادرار در افراد مسن

به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن فرد نمی‌تواند به‌ موقع به دستشویی برسد و قبل از رسیدن به آن، ادرار خود را دفع می‌کند. این نوع بی‌اختیاری در سالمندان، به ویژه پس از بروز سکته مغزی، زوال عقل و بیماری آلزایمر، رایج‌تر است.

• بی‌اختیاری ادرار استرسی سالمند

وضعیتی است که در آن ادرار به ‌طور ناخواسته و به‌ دنبال فشار به مثانه ترشح می‌شود. این فشار ممکن است ناشی از فعالیت‌هایی مانند ورزش، سرفه، عطسه، خندیدن یا بلند کردن اشیاء سنگین باشد. در برخی سالمندان، عضلات مثانه به ‌قدری ضعیف می‌شوند که حتی هنگام بلند شدن از صندلی نیز ممکن است ادرار نشت کند.

این نوع بی‌اختیاری به‌ ویژه در بانوان به دلیل تغییرات ناشی از بارداری و زایمان بیشتر دیده می‌شود. همچنین کاهش سطح استروژن در دوران پس از یائسگی می‌تواند به آتروفی (کوچک شدن) بافت‌های عضلانی منجر شده و در نتیجه، باعث بروز بی‌اختیاری ادرار گردد. علاوه بر این، آقایانی که با مشکل بزرگ شدن پروستات مواجه هستند یا سابقه درمان سرطان پروستات یا جراحی پروستات را دارند، نیز ممکن است از بی‌اختیاری استرسی رنج ببرند.

• بی‌اختیاری عملکردی ادرار در سالمندان

به حالتی اشاره دارد که در آن سالمند به دلیل وجود برخی بیماری‌ها مانند روماتیسم مفصلی در سالمندان، سکته مغزی و سایر مشکلات، قادر به رسیدن به ‌موقع به سرویس بهداشتی نیست و در حین تلاش برای رسیدن، ادرار خود را تخلیه می‌کند.

• بی‌اختیاری ادراری گذرا سالمند

این نوع بی‌اختیاری وضعیتی است که ناشی از عوامل موقتی و گذرا ایجاد می‌شود و با رفع این عوامل، بی‌اختیاری نیز برطرف خواهد شد. تقریباً ۳۰ تا ۵۰ درصد از موارد بی‌اختیاری ادراری که منجر به بستری شدن سالمندان در بیمارستان می‌شود، در این دسته قرار دارند.

یکی از مشکلات شایع در این سنین، نارسایی قلبی است. در افرادی که به این بیماری مبتلا هستند و به دلیل آن دچار ورم در دست‌ها و پاها می‌شوند، تولید ادرار در شب افزایش می‌یابد. هرگونه عواملی که نارسایی قلبی را تشدید کنند، می‌توانند به افزایش ورم و در نهایت به افزایش تولید ادرار در شب و بی اختیاری ادرار در سالمندان حین خواب منجر شوند.

عوامل متعددی مانند عفونت ادراری، مصرف داروهای ادرارآور برای درمان فشار خون، یبوست و دیابت کنترل نشده نیز می‌توانند در سالمندان به بی‌اختیاری ادراری گذرا منجر شوند. خوشبختانه، با درمان این عوامل، بی‌اختیاری ادراری نیز قابل رفع است.

• بی‌اختیاری ناشی از سرریز ادرار فرد مسن

در این حالت مقادیر کمی از ادرار از مثانه‌ای که به طور کامل پر شده، خارج می‌شود. این افراد در طول روز بارها احساس نیاز به رفتن به دستشویی می‌کنند و اغلب با ترشح مقادیر اندکی از ادرار مواجه هستند. علل این نوع بی‌اختیاری می‌تواند شامل انسداد مجاری ادراری، بزرگ شدن پروستات، آسیب‌های ناشی از جراحی پروستات، یبوست، گیر کردن مدفوع، آسیب‌های نخاعی و همچنین دیابت باشد.

علائم بی اختیاری ادرار در سالمندان

در بخش قبل اشاره کردیم که پنج نوع بی‌‌اختیاری ادرار وجود دارد که هر کدام علائم و ویژگی‌های خاص خود را دارند:

• عدم تخلیه کامل مثانه
• احساس دائمی پر بودن مثانه
• فشار به مثانه در اثر فعالیت‌هایی مانند عطسه، سرفه، خندیدن یا ورزش و نشت ادرار

علت بی اختیاری ادرار در سالمندان

بی ‌اختیاری ادرار در سالمندان می‌تواند ناشی از علل متنوعی باشد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

• عدم مصرف کافی آب و مایعات
• یائسگی
• هیسترکتومی یا عمل جراحی برداشتن رحم
• سابقه عمل‌های جراحی دیگر
• التهاب مثانه
• مشکلات سیستم عصبی مرکزی (CNS)
• بزرگ شدن پروستات در سالمندان
• فشار تومور به مثانه
• سنگ مثانه
• سابقه جراحی ناموفق بی‌اختیاری ادرار

درمان بی اختیاری ادرار در سالمندان

روش‌های درمان بی‌اختیاری ادرار شامل گزینه‌های زیر است:

کنترل بی اختیاری ادرار در سالمند با تغییر سبک زندگی

با اجرای آموزش‌های مناسب مانند تعیین زمان‌بندی برای رفتن به دستشویی و انجام تمرینات تقویتی برای عضلات لگن، می‌توان به کنترل بی ‌اختیاری ادرار در سالمندان کمک کرد. همچنین، می‌توان با به تأخیر انداختن زمان رفتن به دستشویی، مثانه را آموزش داد.

درمان دارویی بی اختیار ادرار افراد سالخورده

برخی داروها می‌توانند به درمان بی‌اختیاری ادرار در افراد مسن کمک کنند، که شامل موارد زیر است:

• داروهای آنتی‌کولینرژیک مانند اکسی بوتینین
• مسدودکننده‌های آلفا مانند تامسولوسین
• Mirabegron برای شل کردن عضلات مثانه
• سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس) که برای تسهیل عملکرد عضلات مثانه تزریق می‌شود.

جراحی برای درمان بی اختیاری ادرار سالمند

برای درمان بی‌اختیاری ادرار دو نوع جراحی معمول وجود دارد:

• بادکنک اسفنکتر ادراری مصنوعی: این بادکنک در اطراف مثانه قرار می‌گیرد تا اسفنکتر ادراری را بسته نگه دارد و زمانی که فرد احساس ادرار می‌کند، با استفاده از دریچه زیر پوست باد می‌شود. این فرآیند باعث آزاد شدن ادرار و پر شدن دوباره بادکنک می‌شود.
• اسلینگ:در این روش، پزشک از بافت طبیعی یا مواد مصنوعی برای ایجاد یک کیسه دور مثانه استفاده می‌کند تا مجرای ادرار را در زمان عطسه، سرفه، دویدن یا خندیدن بسته نگه دارد.

به نقل از journals.lww.com :

استفاده از داروهای ضد بی اختیاری در افراد مسن تنها پس از ارزیابی کامل، بررسی عوامل بالقوه برگشت پذیر و تلاش برای اجرای درمان های رفتاری ممکن است در نظر گرفته شود. انتخاب یک درمان دارویی به علت زمینه ای بستگی دارد.

یک رویکرد ترکیبی، که در آن از هر دو گزینه دارویی و غیردارویی استفاده می شود، ممکن است بهترین باشد. برای مثال، در یک مطالعه، ترکیب تمرینات عضلات کف لگن و دولوکستین (Cymbalta) اثربخشی قابل توجهی در مدیریت استرس UI در زنان دارد. (بی اختیاری سرریز)؛ با این حال، مسدود کننده های انتخابی α، مانند تامسولوسین (Flomax)، ممکن است در صورتی که این بیماری مربوط به هیپرپلازی خوش خیم پروستات باشد، موثر باشد.

راه های کنترل بی اختیاری ادرار در سالمندان

رفتار درمانی به ‌عنوان روشی کارآمد برای مدیریت و کنترل بی ‌اختیاری ادرار در سالمندان شناخته می‌شود. در این روش، پرستار با فراهم کردن آموزش‌های خاص، به سالمند کمک می‌کند تا از طریق برنامه‌ریزی دقیق برای رفتن به دستشویی و تمرینات تقویت‌کننده عضلات کف لگن، بر این مشکل غلبه کند.

آموزش به این هدف صورت می‌گیرد که فرد بتواند به تدریج فواصل زمانی بین تخلیه ادرار را افزایش دهد و ادرار کردن را به تأخیر بیندازد. یکی از تکنیک‌های این آموزش، تخلیه مضاعف است که به این معناست که فرد پس از ادرار کردن، چند دقیقه صبر کرده و سپس دوباره اقدام به تخلیه ادرار می‌کند.

یکی دیگر از تکنیک‌های مؤثر در رفتار درمانی، انجام ورزش‌های کگل است. در این روش، پرستار به سالمند آموزش می‌دهد که عضلات لگن را همانند زمانی که می‌خواهد ادرار را نگه دارد، منقبض کند و به مدت 10 ثانیه در این وضعیت باقی بماند و سپس آن‌ها را شل کند. با برنامه‌ریزی منظم، پرستار به سالمند کمک می‌کند تا این تمرین را 3 تا 4 بار در روز انجام دهد.

عوارض بی اختیاری ادرار در سالمندان

بی‌اختیاری ادرار می‌تواند موجب افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری، بروز راش‌های پوستی، آسیب‌پذیری پوست و همچنین افزایش احتمال بستری شدن افراد شود. علاوه بر این، این وضعیت می‌تواند به ناراحتی و اضطراب روحی منجر شده و تعاملات اجتماعی فرد را کاهش دهد. به ‌طور کلی، این عوارض به شدت بر کیفیت زندگی سالمندان تأثیر منفی می‌گذارد.

بی ‌اختیاری ادرار در سالمندان یکی از مشکلات شایع و تأثیرگذار بر کیفیت زندگی این افراد است. این عارضه می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی نظیر مشکلات حرکتی، اختلالات عصبی، تغییرات هورمونی و عوارض ناشی از جراحی‌ها باشد. انواع مختلفی از بی‌اختیاری ادرار وجود دارد که شامل بی‌اختیاری استرسی، عملکردی، سرریز، فوری و گذرا می‌شود.

درمان بی‌اختیاری ادرار در افراد مسن می‌تواند شامل تغییرات در سبک زندگی، آموزش‌های رفتاری، مصرف داروهای مناسب و در برخی موارد، جراحی باشد. از آنجا که این مشکل می‌تواند منجر به عفونت‌های ادراری، ناراحتی‌های پوستی و کاهش کیفیت زندگی شود، توجه به روش‌های درمانی و پیشگیری ضروری است. با استفاده از برنامه‌ریزی مناسب و مشاوره پزشکی، همچنین استخدام پرستار سالمند از مراکز معتبری مانند پرستار اول می‌توان به بهبود وضعیت این افراد کمک کرد و کیفیت زندگی آن‌ها را افزایش داد.

سوالات متداول

چه عواملی می‌تواند منجر به بی اختیاری ادرار در سالمندان شوند؟

بی‌اختیاری ادرار در افراد مسن بسیار شایع است و برآورد می‌شود که از هر پنج فرد بالای 40 سال، یک نفر با علائم مربوط به این عارضه مواجه است. عواملی که می‌توانند منجر به بی‌اختیاری ادرار شوند شامل بیماری‌های عصبی، عفونت‌های ادراری، مشکلات حرکتی، تغییرات هورمونی در زنان و بزرگ شدن غده پروستات در مردان هستند.

چه روش‌هایی برای درمان بی‌اختیاری ادرار وجود دارد؟

درمان بی ‌اختیاری ادرار در سالمندان می‌تواند شامل تغییرات سبک زندگی، مانند آموزش رفتن به دستشویی بر اساس یک برنامه‌ریزی مشخص و انجام تمرینات تقویتی برای عضلات لگن باشد. همچنین، مصرف داروهای خاص مانند آنتی کولینرژیک‌ها یا مسدودکننده‌های آلفا و در برخی موارد، جراحی‌های مانند نصب بادکنک اسفنکتر ادراری مصنوعی یا اسلینگ می‌تواند مؤثر باشد.

بی اختیاری ادرار در سالمندان از چیست؟

بی اختیاری ادرار در افراد سالخورده می تواند ناشی از سنگ مثانه، یائسگی و التهاب مثانه باشد.