بی اشتهایی در سالمندان: علت ها و عوارض آن

بی‌اشتهایی در سالمندان یکی از مسائل شایعی است که با افزایش سن به دلایل مختلف جسمی، روانی و اجتماعی بروز پیدا می‌کند. این مشکل می‌تواند بر کیفیت زندگی سالمندان تأثیر منفی بگذارد و در صورت عدم مدیریت صحیح، منجر به کاهش وزن، ضعف جسمانی و حتی مشکلات جدی‌تری در سلامت عمومی آن‌ها شود. پرستار سالمند در این شرایط نقشی کلیدی ایفا می‌کند؛ زیرا با نظارت دقیق بر وضعیت تغذیه و سلامت سالمند، می‌تواند به شناسایی علل بی‌اشتهایی سالمندان و اتخاذ تدابیر مناسب برای بهبود وضعیت تغذیه و سلامت کلی فرد کمک کند.

به نقل از وبسایت www.drugs.com :

بی‌اشتهایی (آنورکسیا) در افراد مسن به معنای کاهش اشتها یا کم شدن میزان مصرف غذا است که به دلایل مختلفی از جمله کاهش حس چشایی و بویایی، تنهایی، مشکلات دندانی، بیماری‌ها و مصرف داروها رخ می‌دهد. برای حفظ سلامتی، افراد مسن باید با کمک رژیم‌های سالم شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب، میزان کالری و مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را دریافت کنند. کمک‌های تغذیه‌ای، فعالیت‌های بدنی مناسب، و مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه می‌تواند در مدیریت اشتها و تغذیه سالم کمک کند.

علت بی اشتهایی در سالمندان

بالا رفتن سن، تغییرات مختلفی در بدن رخ می‌دهد که نه تنها بر سلامت عمومی فرد بلکه بر تغذیه و میل به غذا خوردن نیز تأثیر می‌گذارد. قبل از آنکه سراغ دلایل جدی تر این عارضه برویم باید بدانید که یبوست در سالمندان موجب تخلیه دیرتر روده و در نتیجه بی اشتهایی می شود. در ادامه، به تفصیل به بررسی علت بی اشتهایی در سالمندان می‌پردازیم:

1. وجود بیماری‌ها و اختلالات سلامتی:
یکی از دلایل اصلی کاهش اشتها در سالمندان، وجود بیماری‌ها و اختلالات سلامتی است. مشکلات گوارشی از جمله سوءهاضمه، نفخ، یبوست یا اسهال، اختلالات دهانی مانند مشکلات دندان‌پزشکی، خشکی دهان، و درد در هنگام جویدن، بیماری‌های مزمنی همچون دیابت، مشکلات قلبی، سرطان، و بیماری‌های کلیوی، تأثیرات مستقیم و غیرمستقیمی بر اشتها دارند.

2. عوامل روانی و اجتماعی:
بسیاری از سالمندان با احساس تنهایی و انزوا دست و پنجه نرم می‌کنند، و این احساسات منفی باعث می‌شود که انگیزه‌ای برای غذا خوردن نداشته باشند.

3. داروها:
عوارض جانبی داروها نیز یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار است. مصرف داروهای متعدد در سالمندان شایع است و برخی از این داروها ممکن است با یکدیگر تداخل داشته باشند و کاهش اشتها را به دنبال داشته باشند.

4. تغییرات فیزیولوژیکی:
با افزایش سن، حس چشایی و بویایی ممکن است کاهش یابد و این امر باعث می‌شود غذا خوردن لذت کمتری برای فرد به همراه داشته باشد. همچنین، کاهش تولید اسید معده فرآیند هضم غذا را مشکل‌تر می‌کند و از این رو فرد تمایل کمتری به غذا نشان می‌دهد. کاهش فعالیت بدنی نیز یکی دیگر از عوامل فیزیولوژیکی است که می‌تواند به کاهش نیاز بدن به غذا منجر شود و در نتیجه میل به غذا خوردن کاهش یابد.

5. عوامل تغذیه‌ای:
کمبود برخی مواد مغذی مانند ویتامین B12 و آهن می‌تواند مستقیماً بر اشتها تأثیر بگذارد. همچنین، تغییرات در رژیم غذایی مانند کاهش مصرف غذاهای مورد علاقه یا افزایش مصرف غذاهای کم‌کالری، ممکن است انگیزه فرد برای غذا خوردن را کاهش دهد.

کدام هورمون باعث بی اشتهایی در سالمندان است؟

برای اینکه بتوانید در مورد علل بی اشتهایی در سالمندان اطلاعات دقیق تری داشته باشید می بایستی به عنوان پرستار سالمند هورمون هایی که ممکن است با بدکارکردی خود سبب این بی اشتهایی شود را بدانید. به طور کلی هورمون های فیزیولوژیک اشتها شامل گرلین، لپتین، نوروپپتید PYY3- 36 می باشد. اما متخصصان برای اینکه بفهمند کدام یکی از هورمون های گفته شده در بی اشتهایی سالمندان تاثیر دارد، آزمایشی را انجام دادند. در این آزمایش افرادی با سن های مختلف را انتخاب کردند به صورتی که همه آنها ناشتا بودند.

سپس به آنها صبحانه ای با میزان کالری برابر دادند و بعد هورمون های ترشح شده در بدن آن ها را مورد بررسی قرار دادند. در این تحقیق به این نتیجه رسیدند که میزان ترشح هورمون های لیپتین و گرلین و نوروپیتید تقریبا در همه افراد یکسان بوده ولی ترشح هورمون PYY3- 36 در افراد مسن (به خصوص بالای 80 سال) بسیار بالا می باشد و باعث بی اشتهایی در افراد مسن می شود. پس می توان یکی از علل بی اشتهایی در سالمندان را ترشح هورمون PYY3- 36 نام برد.

نشانه‌های بی‌اشتهایی در سالمندان

توجه به علائم و نشانه‌های بی‌اشتهایی در سالمندان می‌تواند از بروز مشکلات سلامتی بزرگ‌تر جلوگیری کند. در برخی از این نشانه‌ها که ممکن است نیاز به مشورت با پزشک داشته باشد، عبارتند از:

• تغییرات در وزن
• تغییرات در عادات غذایی
• مشکلات گوارشی
• کاهش انرژی و خستگی مفرط
• تغییرات در خلق و خو
• مشکلات خواب
• تغییرات در پوست و مو
• ضعف عضلانی
• حساسیت به سرما
• کاهش فعالیت اجتماعی

عوارض بی اشتهایی در سالمندان

بی‌اشتهایی در سالمندان می‌تواند عواقب جدی و جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1. کاهش وزن شدید: بدن برای تامین انرژی مورد نیاز خود به مصرف ذخایر چربی روی می‌آورد که این امر می‌تواند به کاهش وزن شدید و تحلیل رفتن عضلات منجر شود.
2. ضعف و خستگی مفرط: کمبود انرژی باعث می‌شود خستگی در سالمندان رخ دهد و سالمندان احساس ضعف و خستگی دائمی داشته باشند و نتوانند فعالیت‌های روزمره خود را به خوبی انجام دهند.
3. ضعف سیستم ایمنی: کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی، سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و خطر ابتلا به عفونت‌ها و بیماری‌ها را افزایش می‌دهد.
4. کاهش کیفیت زندگی: بی‌اشتهایی سالمندان می‌تواند بر کیفیت زندگی آنها به شدت تاثیر گذاشته و آن‌ها را از لذت بردن از زندگی محروم کند.
5. افزایش خطر مرگ و میر: در موارد شدید، بی‌اشتهایی می‌تواند به مرگ فرد منجر شود.

درمان بی اشتهایی در سالمندان

تقریبا تمام ویروس های عفونی مانند ویروس سرماخوردگی یا آنفولانزا ممکن است باعث بی اشتهایی شوند. متأسفانه یکی از شایع ترین علائم اخطاردهنده اولیه سرطان بی اشتهایی است که معمولاً با تغییر در حساسیت به مزه ها همراه است. به همین دلیل بررسی علل بی اشتهایی در سالمندان و راه های درمان آن بسیار مهم بوده و لازم است که مورد بحث قرار بگیرد.

به طور طبیعی با افزایش سن اشتها کم می‌شود. کاهش اشتها باعث می‌شود افراد بیشتر در معرض لاغری و تحلیل بافت‌های عضلانی قرار بگیرند. لاغری و کمبودهای تغذیه‌ای می‌تواند همراه با عوارضی مثل زخم بستر، اختلال مغزی، افت فشارخون هنگام بلند شدن، عفونت و کم‌خونی در سالمندان باشد. همچنین این افراد در انجام دادن کارهای شخصی خود کمک بیشتری  نیاز دارند و به دلیل ضعف عضلانی، احتمال افتادن و زمین خوردن در آنها بیشتر است که در این صورت احتمال شکستگی‌ها که ترمیم آنها نیز دور از انتظار است، افزایش می‌یابد. در زیر به چند مورد از راه های درمان بی اشتهایی در سالمندان پرداخته شده است:

• اگر سالمندان به خاطر مشکلات در جوییدن و مشکلات دهانی نمی توانند میوه و غذا بخورند، از آبمیوه و غذاهای آبکی برای تغذیه سالمند استفاده کنید. سعی کنید روزانه میوه و سبزیجات در وعده غذایی سالمند قرار دهید. اگر سالمند نتواند سبزیجات خام را بخورد، آنها را پخته و له کرده و به سالمند بدهید.
• غذاهای لبنی را در وعده غذایی سالمند قرار دهید. از گوشت چرخ کرده به جای گوشت و به جای نان از حبوبات پخته شده و برنج استفاده کنید. در بسیاری از موارد آشنا نبودن پرستار سالمند در منزل به تغذیه سالمندان می تواند یکی از علل بی اشتهایی در سالمندان باشد.
• احساس تنهایی یکی دیگر از علل بی اشتهایی در سالمندان می باشد. معمولا سالمندانی که زوج خود را از دست داده اند نسبت به سالمندانی که با همسر خود زندگی می کنند کم اشتهاتر هستند. اگر سالمندی بنا به وضعیت جسمی خود کم تحرک است و یا در بستر قرار دارد باید والدین یا پرستار سالمند در کنار سالمند حضور داشته و همراه آن غذا بخورند که احساس تنهایی نکند.
• برای افزایش اشتهای سالمندان لاغر، پیشهاد می شود که غذا در بشقاب بزرگ‌تر کشیده شود و از سبزی‌های رنگی مثل هویج، گوجه فرنگی، فلفل دلمه‌ای و… به شکل پخته شده در غذا استفاده شو

5 نکته مهم در تغذیه سالمندان

با توجه به تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی که با افزایش سن رخ می‌دهد، تغذیه مناسب می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌ها، تقویت سیستم ایمنی و حفظ انرژی و توان جسمی سالمندان کمک کند. در ادامه به پنج نکته کلیدی در تغذیه سالمندان اشاره می‌شود:

1- مصرف مواد مغذی با کیفیت بالا:
با افزایش سن، نیاز به کالری کاهش می‌یابد زیرا فعالیت بدنی معمولاً کمتر می‌شود، اما نیاز به مواد مغذی همچنان بالا است. بنابراین، سالمندان باید مواد غذایی غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی را مصرف کنند. مصرف منابع پروتئینی با کیفیت مانند گوشت کم‌چرب، ماهی، تخم‌مرغ و محصولات لبنی به حفظ سلامت عضلات و استخوان‌ها کمک می‌کند. همچنین مصرف سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و حبوبات به دلیل فیبر بالا برای حفظ سلامت دستگاه گوارش و پیشگیری از یبوست بسیار مهم است.

2- مصرف کافی مایعات:
سالمندان ممکن است احساس تشنگی کمتری داشته باشند که می‌تواند آن‌ها را در معرض خطر کم‌آبی بدن قرار دهد. کم‌آبی می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند یبوست، اختلالات کلیوی و کاهش سطح هوشیاری شود. بنابراین، ضروری است که سالمندان به صورت مرتب مایعات کافی مصرف کنند، حتی اگر احساس تشنگی نمی‌کنند. قراردادن آب، چای بدون قند و آب‌میوه‌های طبیعی (در مقادیر مناسب) در صبحانه سالمندان از منابع خوب مایعات هستند. همچنین، مصرف مواد غذایی دارای آب بالا مانند سوپ‌ها، میوه‌های آبدار و سبزیجات به تأمین مایعات بدن کمک می‌کند.

3- توجه به مصرف کلسیم و ویتامین D:
با افزایش سن، احتمال بروز پوکی استخوان و ضعف استخوانی بیشتر می‌شود. برای پیشگیری از این مشکلات، سالمندان باید به اندازه کافی کلسیم و ویتامین D مصرف کنند. لبنیات مانند شیر، ماست و پنیر منابع خوبی از کلسیم هستند. ویتامین D نیز برای جذب کلسیم و سلامت استخوان‌ها ضروری است. از آنجا که تولید ویتامین D در پوست با افزایش سن کاهش می‌یابد، مصرف مکمل‌های ویتامین D یا غذاهایی که غنی از این ویتامین هستند، مانند ماهی‌های چرب و تخم‌مرغ، توصیه می‌شود.

4- کاهش مصرف نمک و شکر:
یکی از دغدغه‌های مهم در تغذیه سالمندان، کنترل فشار خون و سطح قند خون است. مصرف زیاد نمک می‌تواند منجر به افزایش فشار خون در سالمندان و مشکلات قلبی عروقی شود. بنابراین، سالمندان باید مصرف نمک را محدود کرده و از مصرف غذاهای پرنمک مانند فست‌فودها، غذاهای کنسرو شده و چیپس پرهیز کنند. همچنین، مصرف بیش از حد شکر می‌تواند خطر ابتلا به دیابت و مشکلات قلبی را افزایش دهد. استفاده از میوه‌های تازه به جای شیرینی‌ها و دسرهای حاوی قند بالا توصیه می‌شود.

5- حفظ تنوع و جذابیت در وعده‌های غذایی:
با افزایش سن، حس چشایی و بویایی ممکن است کاهش یابد و غذا خوردن برای سالمندان لذت کمتری داشته باشد. برای تشویق آن‌ها به مصرف غذاهای بیشتر و متنوع، باید سعی شود وعده‌های غذایی خوش‌طعم، متنوع و جذاب باشند. استفاده از ادویه‌های طبیعی، طعم‌دهنده‌های سالم، و ارائه غذاها به شکلی جذاب می‌تواند به تحریک اشتهای سالمندان کمک کند. همچنین، تقسیم وعده‌های غذایی به چندین وعده کوچک و منظم در طول روز به جای سه وعده بزرگ می‌تواند به بهبود هضم و جذب مواد مغذی کمک کند.

سخن آخر

بی‌اشتهایی در سالمندان یک مسئله مهم و پیچیده است که می‌تواند ناشی از عوامل متعددی از جمله تغییرات فیزیولوژیکی، بیماری‌ها، مشکلات روانی و اجتماعی باشد. اگرچه کاهش اشتها در سالمندان با افزایش سن تا حدودی طبیعی است، اما در مواردی که این وضعیت طولانی‌مدت و شدید شود، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند سوءتغذیه در سالمندان، ضعف عضلانی، کاهش وزن و کاهش کیفیت زندگی منجر شود. تشخیص و مدیریت به موقع بی‌اشتهایی سالمندان از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا می‌تواند به بهبود وضعیت سلامت جسمانی و روانی آن‌ها کمک کند و از عوارض جدی‌تر جلوگیری نماید. در این مسیر، نقش خانواده‌ها، پرستاران و متخصصان سلامت بسیار حیاتی است. آن‌ها می‌توانند با شناسایی علل احتمالی بی‌اشتهایی در سالمندان و ارائه راهکارهای مناسب، تأثیر قابل‌توجهی در بهبود وضعیت تغذیه و حفظ سلامت کلی سالمندان داشته باشند.

سوالات متداول

1. چرا بی‌اشتهایی در سالمندان شایع است؟

بی‌اشتهایی سالمندان به دلایل مختلفی شایع است، از جمله تغییرات طبیعی ناشی از افزایش سن مانند کاهش حس چشایی و بویایی، کاهش فعالیت بدنی، و کاهش تولید اسید معده. همچنین، بیماری‌های مزمن، مصرف داروهای متعدد، مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب، و حتی تنهایی و انزوا می‌توانند به کاهش اشتها در این گروه سنی منجر شوند.

2. چگونه می‌توان بی‌اشتهایی سالمندان را تشخیص داد؟

تشخیص بی‌اشتهایی سالمندان نیاز به مشاهده دقیق رفتارها و تغییرات جسمی و روانی دارد. علائمی مانند کاهش وزن ناگهانی، تغییرات در عادات غذایی، کاهش انرژی، مشکلات گوارشی، و تغییرات خلق و خو می‌تواند نشانه‌های مهمی از بی‌اشتهایی باشند. در صورت مشاهده این علائم، مشاوره با پزشک ضروری است تا علت دقیق آن بررسی و درمان مناسب آغاز شود.

3. چه اقداماتی می‌توان برای بهبود بی‌اشتهایی سالمندان انجام داد؟

برای بهبود بی‌اشتهایی در سالمندان، ایجاد یک برنامه غذایی متعادل و مغذی که شامل مواد غنی از ویتامین‌ها و پروتئین‌ها باشد، بسیار مؤثر است. همچنین، توجه به تنوع و جذابیت غذاها، ایجاد محیطی آرام و دلپذیر برای صرف غذا، و مشاوره با پزشک جهت بررسی مشکلات زمینه‌ای یا تداخلات دارویی، از اقدامات مهمی هستند که می‌توانند به تحریک اشتهای سالمندان کمک کنند.

4. آیا می توان بی اشتهایی در سالمندان را با اضافه کردن چربی و نمک درمان کرد؟

خیر. اگر چنین کاری بکند شاید بی اشتهایی آنها تا حدی بر طرف شود ولی آسیب های وارده به بدن آنها بسیار بیشتر خواهد. در ضمن سالمند به طعم این غذا عادت میکند و بازگشت دوباره به غذاهای سالم سخت خواهد بود و دوباره موجب بی اشتهایی در سالمندان می شود.