گرفتگی بینی نوزاد یکی از رایجترین مشکلات در دوران نوزادی است که والدین را نگران میکند. این مشکل میتواند باعث تنفس دشوار، بیقراری، اختلال در خواب و کاهش اشتهای نوزاد شود. با این حال، در اکثر موارد گرفتگی بینی ناشی از علت های سادهای مانند سرماخوردگی، خشکی هوا یا آلرژی است و معمولاً منشا بیماریهای جدی ندارد.
پرسش رایج والدین این است که «اگر بینی نوزاد گرفت چه کنیم؟» پاسخ به این سؤال در شناخت علت گرفتگی بینی و انتخاب روش مناسب برای باز کردن بینی خلاصه میشود. استفاده از قطره یا اسپری سالین، بخور گرم، پوآر یا مکنده بینی نوزاد و رعایت بهداشت محیطی، به نوزاد کمک میکند راحتتر نفس بکشد و خواب آرامتری داشته باشد. این مقاله به طور جامع روشهای تشخیص، درمان، مراقبت و پیشگیری از گرفتگی بینی نوزاد را پوشش میدهد.
علت گرفتگی بینی نوزاد
گرفتگی بینی نوزاد معمولاً ناشی از سرماخوردگی در نوزادان، خشکی هوا در اتاق نوزاد، آلرژی به گرد و غبار یا موی حیوانات و حتی وجود اجسام خارجی در بینی نوزادان است. شناخت دلایل انسداد بینی نوزاد و نحوه تشخیص گرفتگی بینی در نوزادان تازه متولد شده به والدین کمک میکند سریعتر اقدامات مناسب برای باز شدن بینی و راحتی تنفس نوزاد را انجام دهند.
عفونت و سرماخوردگی
بیماریهای ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا شایعترین علت گرفتگی بینی هستند. سیستم ایمنی نوزاد هنوز در حال تکامل است و به همین دلیل نسبت به ویروسها حساس است. علائم شامل ترشح بینی، بیقراری، اختلال در خواب و کاهش اشتها میشود. در بسیاری از موارد، گرفتگی بینی ناشی از سرماخوردگی خفیف بوده و با روشهای ساده درمان سرماخوردگی در خانه میتوان به راحتی کنترل و تسکین داده شود. رعایت نکاتی مثل مرطوب نگه داشتن هوا، استفاده از اسپری سالین، مکنده بینی و تغذیه مکرر با شیر مادر به بهبود سریعتر نوزاد و پیشگیری از عوارض ثانویه کمک میکند.
آلرژی
مواد آلرژی زا مانند گرد و غبار، موی حیوانات، دود سیگار یا عطرها میتوانند باعث التهاب مخاط بینی شوند. علائم این نوع گرفتگی شامل عطسه، خارش بینی، ترشح شفاف و بیقراری است. شناسایی ماده آلرژیزا و دور نگه داشتن نوزاد از آن، به کاهش علائم کمک میکند.
خشکی هوا
نوزادان بینیهای کوچک و حساسی دارند که به راحتی با هوای خشک تحریک میشوند. استفاده از بخور یا دستگاه رطوبت ساز باعث مرطوب شدن مخاط بینی، نرم شدن ترشحات و کاهش گرفتگی میشود. این روش مخصوصاً در فصل زمستان یا اتاقهایی با گرمایش مصنوعی مفید است.
اجسام خارجی
نوزادان بزرگتر و کودکان خردسال ممکن است اجسام کوچک مانند نخود، دکمه یا اسباببازیهای ریز را وارد بینی کنند. این اتفاق باعث انسداد بینی و ایجاد ترشحات میشود و نیازمند خارج کردن جسم با دقت است.
سایر محرک ها
مواد شیمیایی، دود بنزین، اسپری مو و تغییرات ناگهانی دما میتوانند باعث تحریک مخاط بینی شوند. آگاهی والدین از این محرکها و پیشگیری از مواجهه نوزاد با آنها نقش مهمی در کاهش گرفتگی دارد.
گرفتگی بینی نوزاد در شب
اغلب نوزادان در طول شب و هنگام خواب به دلیل نحوه قرارگیری سر و جریان ناکافی هوا در بینی دچار گرفتگی میشوند. در این شرایط، مسیر بینی کمی مسدود شده و مخاط به راحتی تخلیه نمیشود. این نوع گرفتگی معمولاً ارتباطی با ویروس یا بیماری خاص ندارد و تنها کافی است به وضعیت قرارگیری سر نوزاد هنگام خواب توجه شود. رعایت این نکته ساده به کاهش گرفتگی و راحتی بیشتر نوزاد در شب کمک میکند.
علائم گرفتگی بینی نوزاد
علائم رایج احتقان بینی نوزاد شامل موارد زیر است:
تنفس با صدای خرخر یا سوت
نوزاد هنگام نفس کشیدن صدای غیرمعمول میدهد، گویی بینی او کمی مسدود است. این صدا ممکن است هنگام دم و بازدم شنیده شود و نشاندهنده وجود ترشحات یا انسداد در مجاری بینی نوزاد است.
اختلال در خواب شبانه و بیدار شدن مکرر
نوزاد نمیتواند راحت نفس بکشد و به همین دلیل در طول شب بارها بیدار میشود. والدین ممکن است متوجه صدای نوزاد در خواب، تکان خوردن یا حالت اضطراب او شوند، که همگی نشانههای گرفتگی بینی و سختی در تنفس هستند.
بی قراری و گریه زیاد
نوزاد به دلیل ناراحتی تنفسی، اغلب بیقرار و پر سروصدا است. حتی پس از شیر خوردن یا خواب کوتاه هم ممکن است همچنان گریه کند، زیرا تنفس دشوار باعث ناراحتی مداوم او میشود.
سخت شیر خوردن یا کاهش اشتها
گرفتگی بینی نوزاد میتواند باعث شود هنگام شیر خوردن، نوزاد به سختی نفس بکشد و نتواند به راحتی تغذیه کند. این مشکل ممکن است به کاهش وزن یا کمبود انرژی منجر شود.
خس خس سینه (در برخی موارد)
اگر مخاط بینی به پشت گلو و مجاری تنفسی پایینتر برود، ممکن است باعث صدای خسخس در قفسه سینه هنگام نفس کشیدن شود. این علامت به ویژه هنگام خواب یا فعالیت بدنی بیشتر دیده میشود.
سردی دست و پا در بعضی نوزادان
انسداد بینی و تنفس دشوار میتواند گردش خون را کمی تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین والدین ممکن است متوجه شوند که دستها و پاهای نوزاد سردتر از حد معمول هستند.
برای باز شدن بینی نوزاد چه کنیم؟
گرفتگی بینی در نوزادان خیلی رایج است و حتی میتواند باعث شود نفس کشیدن برایشان سخت شود. نگران نباشید، با روشهای ساده و ایمن میتوانید به نوزادتان کمک کنید تا راحتتر نفس بکشد و خواب آرامتری داشته باشد.
1. قطره یا اسپری سالین (آب نمک استریل)
چند قطره از قطره یا اسپری سالین را داخل هر سوراخ بینی بچکانید. این کار کمک میکند ترشحات خشک شده نرم شوند و راحتتر بیرون بیایند. بعد از ۳۰ تا ۶۰ ثانیه، با استفاده از پوآر یا مکنده بینی، به آرامی مخاط را خارج کنید. این روش نه تنها گرفتگی را کاهش میدهد، بلکه از تحریک مخاط حساس بینی نوزاد جلوگیری میکند.
2. بخور گرم یا دستگاه رطوبت ساز
هوای خشک میتواند ترشحات بینی را سفت و خروج آنها را سخت کند. با مرطوب نگه داشتن هوا، ترشحات نرم میشوند و تنفس نوزاد راحتتر میشود. قرار دادن دستگاه بخور کنار تخت یا استفاده از بخور بخار گرم در حمام میتواند راه هوایی نوزاد را باز کند و تنفس او را آسانتر کند، مخصوصاً در زمستان یا هوای خشک.
3. استفاده از مکنده بینی
پوآر یا دستگاه مکش بینی ابزارهایی ایمن و مفید برای خارج کردن مخاط هستند. استفاده صحیح از آنها باعث میشود به بافت حساس بینی نوزاد آسیب نرسد و میتوانید آنها را برای دفعات بعدی هم تمیز کنید و دوباره استفاده کنید.
4. حمام آب گرم
بخار حاصل از حمام آب گرم، ترشحات بینی را نرم میکند و به نوزاد کمک میکند راحتتر نفس بکشد. این روش مخصوصاً قبل از خواب شبانه مفید است، چون به آرامش و خواب بهتر نوزاد کمک میکند.
5. بالا بردن سر نوزاد هنگام خواب
با قرار دادن یک حوله یا پتو تا شده زیر شانهها، سر نوزاد کمی بالاتر قرار میگیرد و راه هوایی بازتر میماند. این کار به بهبود تنفس و کیفیت خواب نوزاد کمک زیادی میکند.
6. نوشیدن مایعات بیشتر
اگر گرفتگی بینی ناشی از سرماخوردگی است، اطمینان حاصل کنید که نوزاد به اندازه کافی شیر مادر یا شیر خشک دریافت میکند. مایعات کمک میکنند ترشحات رقیق شوند و از کمآبی بدن جلوگیری میکنند.
نحوه استفاده اسپری بینی دی بی سالین برای نوزاد
گرفتگی بینی نوزاد میتواند نفس کشیدن و شیر خوردن او را سخت کند و گاهی باعث بیقراری و گریههای مکرر شود. استفاده از اسپری بینی سالین دی بی یک روش ایمن برای نرم کردن مخاط بینی و تسهیل تنفس نوزاد است، اما باید به دقت انجام شود تا آسیبی به بینی حساس او وارد نشود.
۱. قرار دادن نوزاد به پشت
نوزاد را روی سطح صاف و ایمن به پشت بخوابانید و سر او را کمی به عقب ببرید. این حالت باعث میشود محلول بهتر وارد بینی شود و ترشحات نرم شوند. این مرحله بسیار مهم است چون اگر سر نوزاد به عقب زیاد برود، ممکن است محلول وارد گلوی او شود و باعث سرفه یا ناراحتی شود.
۲. تزریق محلول در سوراخ بینی
در هر سوراخ بینی ۱ تا ۲ پاف اسپری کنید. محلول سالین باعث نرم شدن مخاط خشک و کاهش التهاب در بینی میشود. هنگام اسپری، نوزاد ممکن است کمی تکان بخورد یا صورتش را جمع کند که طبیعی است. مهم است که آرامش خود را حفظ کنید و محلول را با فشار ملایم وارد بینی کنید.
۳. خارج کردن ترشحات با مکنده بینی نوزاد
پس از ۳۰ تا ۶۰ ثانیه، با استفاده از مکنده مخصوص نوزاد، مخاط اضافی را به آرامی خارج کنید. این کار باعث باز شدن مسیر تنفسی و راحتی بیشتر نوزاد میشود. فشار زیاد یا مکش شدید میتواند به مخاط حساس بینی آسیب بزند و باعث خونریزی شود. همیشه با آرامش و ملایمت این کار را انجام دهید.
به نقل از وبسایت HealthyChildren.org
وقتی بینی نوزاد گرفتگی دارد، مکنده بینی مخصوص نوزادان بهترین روش برای کمک به تنفس راحت اوست. قبل از هر چیز، قسمت بادکنکی مکنده را کاملاً فشار دهید تا هوا از آن خارج شود. سپس نوک نرم و لاستیکی را به آرامی وارد یکی از سوراخهای بینی کنید و به آرامی بادکنک را رها کنید.
این مکش ملایم به بیرون کشیدن مخاطهای خشک یا اضافی بینی کمک میکند و باعث میشود نوزاد دوباره آرام نفس بکشد و هنگام شیر خوردن راحت باشد. این روش مخصوصاً برای نوزادان زیر ۶ ماه بسیار مؤثر و ایمن است.
بهتر است این کار را قبل از شیر دادن یا خواب نوزاد انجام دهید تا او راحتتر نفس بکشد و آرامش بیشتری داشته باشد. بعد از هر بار استفاده، مکنده بینی را به خوبی بشویید و خشک کنید تا برای دفعات بعدی کاملاً تمیز باشد.
توجه داشته باشید که استفاده بیش از ۳-۴ روز پیاپی از اسپری توصیه نمیشود، زیرا بینی نوزاد ممکن است خشک یا تحریک شود و وضعیت گرفتگی بدتر شود. اگر پس از چند روز بهبود نیافت یا نوزاد همچنان مشکلات تنفسی داشت، حتماً با پزشک مشورت کنید.
بهترین قطره باز کننده بینی کودکان
گرفتگی بینی در نوزادان و کودکان کوچک خیلی رایج است، ولی جای نگرانی ندارد. استفاده از قطره مناسب میتواند تنفس کودک را راحتتر کند و تجربه شیر خوردن و خوابیدن را بهبود ببخشد.
قطره سالین یا آب نمک
قطره سالین یکی از بهترین و ایمنترین گزینهها برای باز کردن بینی کودکان است. این قطره ترشحات خشک شده بینی را نرم میکند و خروج آنها را آسانتر میسازد. میتوان آن را بدون نسخه و در منزل استفاده کرد و برای نوزادان و کودکان زیر ۶ سال کاملاً ایمن است.
تأثیر قطره سالین برای رفع گرفتگی بینی در نوزاد
کاهش التهاب بینی: قطره سالین به کاهش التهاب مخاط بینی کمک میکند و تنفس کودک را راحتتر مینماید. استفاده مرتب از آن، به ویژه قبل از خواب یا هنگام شیر دادن، میتواند از انسداد مجدد بینی جلوگیری کند و کودک راحتتر نفس بکشد.
ایمنی و سهولت استفاده: این قطره هیچ ماده شیمیایی مضر ندارد و جایگزین ایمن اسپریهای ضداحتقان شیمیایی است که برای نوزادان مناسب نیستند. استفاده از قطره سالین بسیار ساده، سریع و بدون درد است و میتواند به آرامش کودک و والدین کمک کند.
درمان سریع کیپ شدن بینی نوزاد
گرفتگی بینی در نوزادان میتواند نفس کشیدن را کمی دشوار کند، اما روشهای ساده و ایمن وجود دارد که میتوانید در خانه از آنها استفاده کنید تا کودک راحتتر نفس بکشد و آرامش داشته باشد.
حمام آب گرم یا بخور بخار
بخار حمام آب گرم یا استفاده از بخور بخار کمک میکند ترشحات بینی نرم شوند و تنفس کودک راحتتر شود. این روش مخصوصاً قبل از خواب شبانه مفید است و میتواند به کودک کمک کند بهتر بخوابد.
مکنده بینی نوزاد
استفاده از پوآر یا سرنگ مکنده بینی به آرامی ترشحات اضافی بینی را خارج میکند. این ابزار ایمن است و استفاده صحیح از آن به حفاظت از مخاط حساس بینی کمک میکند.
استفاده از قطره سالین
قطره سالین یا آب نمک باعث نرم شدن ترشحات بینی میشود و خروج آنها را آسانتر میکند. بهترین زمان استفاده قبل از خواب یا شیر دادن است تا کودک راحتتر تنفس کند.
مرطوب نگه داشتن محیط
مرطوب نگه داشتن هوای اطراف نوزاد، با کمک دستگاه بخور یا حوله مرطوب روی رادیاتور، باعث میشود ترشحات بینی نرم بمانند و کودک راحتتر نفس بکشد. این روش مخصوصاً در هوای خشک یا زمستان بسیار مفید است.
آیا اسپری بینی برای نوزاد ضرر دارد؟
وقتی صحبت از اسپری بینی میشود، باید بدانیم که تمام اسپریها برای نوزاد ایمن نیستند و استفاده نادرست میتواند مشکلساز شود.
چرا اسپری های ضد احتقان برای نوزاد خطرناک هستند؟
بسیاری از اسپریهای بینی که برای بزرگسالان ساخته شدهاند، حاوی مواد شیمیایی ضداحتقان هستند که برای نوزادان زیر ۶ ماه و حتی کودکان کوچک خطرناک است. استفاده از این اسپریها میتواند باعث موارد زیر شود:
- خشکی شدید بینی: مخاط حساس بینی نوزاد خشک و تحریکپذیر میشود.
- اثر برگشتی (Rebound congestion): بعد از چند ساعت یا روز، بینی دوباره شدیداً گرفته میشود و وضعیت بدتر میشود.
- تشدید التهاب: استفاده مکرر میتواند باعث تحریک و التهاب بیشتر مخاط بینی شود.
- عوارض جانبی عمومی: در نوزادان، ممکن است مشکلاتی مثل تپش قلب، بیقراری، سردرد یا مشکل در تنفس ایجاد شود.
تنها اسپری ایمن و توصیهشده برای نوزادان، اسپری سالین یا آب نمک استریل است. این اسپری کاملاً طبیعی است و هیچ ماده شیمیایی مضر ندارد. مزایای آن شامل موارد زیر است:
- نرم کردن ترشحات بینی: مخاط خشک یا سفت را نرم میکند و خروج آنها را آسان میسازد.
- تسهیل تنفس: بینی بازتر میشود و نوزاد راحتتر نفس میکشد و شیر میخورد.
- کاهش التهاب مخاط: استفاده منظم و ملایم اسپری سالین میتواند از التهاب و تحریک مخاط بینی جلوگیری کند.
- ایمن و بدون عوارض: میتوانید هر روز و حتی چند بار در روز، قبل از خواب یا شیر دادن، از آن استفاده کنید بدون اینکه به نوزاد آسیب برسد.
نکات مهم هنگام استفاده از اسپری سالین:
- قبل از استفاده، دستهایتان را بشویید.
- به آرامی چند قطره داخل هر سوراخ بینی بریزید.
- بعد از ۳۰ تا ۶۰ ثانیه، با مکنده بینی یا پوآر، مخاط را به آرامی خارج کنید.
- استفاده منظم، اما نه بیش از حد، توصیه میشود.
درمان گرفتگی بینی نوزاد
گرفتگی بینی نوزاد میتواند دلایل مختلفی داشته باشد و به همین دلیل درمان آن نیز بسته به علت بروز مشکل متفاوت خواهد بود. در بسیاری از موارد، علت گرفتگی بینی شرایط محیطی است و مسئله جدی و نگرانکنندهای ایجاد نمیکند. بنابراین، در مسیر مراقبت از نوزاد تازه متولد شده ابتدا بهتر است عامل بروز این مشکل شناسایی شود و سپس از روش مناسب برای رفع آن استفاده گردد.
نکات مهمی که پیشتر درباره پیشگیری و مراقبت محیطی گفته شد، مانند مرطوب نگه داشتن هوا، جلوگیری از سرماخوردگی و کنترل عوامل حساسیتزا، علاوه بر پیشگیری، در درمان خانگی گرفتگی بینی نیز نقش مهمی دارند و رعایت آنها میتواند روند بهبود را سریعتر و مؤثرتر کند. در ادامه، راهکارهای خانگی ایمن و عملی برای کمک به نوزاد معرفی میشوند.
درمان خانگی گرفتگی بینی نوزاد
راهکارهای ساده و ایمن خانگی که به نوزاد کمک میکنند راحتتر نفس بکشد، شیر بخورد و خواب آرامتری داشته باشد.
حمام بخار یا دوش آب گرم: بخار حمام یا دوش آب گرم باعث نرم شدن ترشحات بینی میشود و تنفس نوزاد را راحتتر میکند. این کار به ویژه قبل از خواب شبانه مؤثر است و به کودک کمک میکند راحتتر بخوابد.
ماساژ ملایم بینی نوزاد: ماساژ ملایم اطراف بینی باعث حرکت مخاط به سمت بیرون میشود و گرفتگی بینی را کاهش میدهد. انجام این کار به آرامی و با لمس نرم باعث حس راحتی و آرامش کودک میشود.
تغذیه مکرر با شیر مادر: به نقل وبسایت Breastfeeding Network، تغذیه مکرر با شیر مادر در زمان سرماخوردگی نوزاد، علاوه بر تقویت سیستم ایمنی، به کاهش علائم بیماری کمک میکند.
مرطوب نگه داشتن محیط: هوای مرطوب با بخور یا قرار دادن حوله مرطوب در اتاق باعث نرم شدن ترشحات بینی و تسهیل تنفس نوزاد میشود. این روش مخصوصاً در هوای خشک زمستان بسیار مفید است.
پیشگیری از گرفتگی بینی کودک و نوزاد
یکی از مهمترین عوامل پیشگیری از گرفتگی بینی در نوزادان و کودکان، کنترل دما و رطوبت محیط است. رعایت چند نکته ساده میتواند احتمال بروز انسداد بینی و حساسیت را کاهش دهد:
مرطوب نگه داشتن هوا: خشک شدن هوای اتاق به دلیل گرما میتواند باعث خشکی بینی شود. برای مرطوب نگه داشتن محیط، میتوان از دستگاه بخور استفاده کرد یا حتی لباسهای شسته شده را در اتاق آویزان کرد تا هنگام خشک شدن هوا را مرطوب کنند.
کاهش تماس با عوامل حساسیتزا: اگر نوزاد حساسیت دارد، بهتر است از ورود عوامل تحریککننده مانند گرد و غبار یا آلرژنها جلوگیری کنید. شستن مرتب دستها و تمیز نگه داشتن محیط نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به عفونتها دارد.
جلوگیری از سرماخوردگی: تغییرات ناگهانی دما میتواند باعث سرماخوردگی و در نتیجه گرفتگی بینی شود. نوزاد را در محیطی با دمای مناسب و ثابت نگه دارید تا سیستم ایمنی او کمتر تحت فشار قرار گیرد.
رعایت این نکات ساده میتواند نیاز به درمان گرفتگی بینی را کاهش دهد و سلامت و راحتی نوزاد را تضمین کند. کنترل بهداشت و دمای محیط همیشه باید در اولویت مراقبت از نوزاد باشد.
چه زمانی باید برای احتقان بینی نوزاد به پزشک مراجعه کنیم؟
گرفتگی بینی در نوزادان اغلب طبیعی و بیضرر است، اما گاهی اوقات میتواند نشانهای از مشکلات جدیتر باشد. شناسایی علائم هشداردهنده و اقدام سریع، سلامت و راحتی نوزاد را تضمین میکند.
تب بالا همراه با گرفتگی بینی: تب بالا همراه با انسداد بینی میتواند نشانه عفونت ویروسی یا باکتریایی باشد. اگر دمای بدن نوزاد بیش از حد معمول باشد (معمولاً بالای ۳۸ درجه سانتیگراد)، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید، زیرا نوزادان به خصوص زیر ۳ ماه، نسبت به عفونتها بسیار حساس هستند.
تغییر رنگ ترشحات به زرد یا سبز: ترشحات بینی شفاف معمولاً طبیعی است، اما اگر رنگ ترشحات به زرد یا سبز تغییر کند، میتواند نشاندهنده عفونت باکتریایی یا سینوزیت باشد که نیاز به بررسی پزشکی دارد.
کبودی لبها یا مشکل جدی در تنفس: اگر نوزاد هنگام تنفس دچار صداهای غیرطبیعی، نفسهای کوتاه یا کبودی لبها شد، این یک وضعیت اضطراری است. گرفتگی شدید بینی در نوزادان میتواند باعث کاهش اکسیژنرسانی شود و نیازمند مراقبت فوری پزشکی است.
بی اشتهایی و کاهش وزن: نوزادان مبتلا به گرفتگی شدید بینی ممکن است مشکل در شیر خوردن پیدا کنند. اگر این وضعیت ادامه یابد و منجر به بیاشتهایی یا کاهش وزن شود، باید فوراً با پزشک مشورت کنید تا از کمآبی و کاهش رشد جلوگیری شود.
تورم اطراف چشم یا پیشانی: تورم در اطراف چشم یا پیشانی میتواند نشانه عفونت سینوسی یا عفونت باکتریایی جدی باشد و نیازمند ارزیابی پزشکی فوری است، زیرا اگر درمان نشود، میتواند عوارض جدی ایجاد کند.
نتیجهگیری
گرفتگی بینی در نوزادان یک مشکل رایج و معمولاً کمخطر است که با رعایت نکات ساده قابل درمان است. استفاده از قطره یا اسپری سالین، بخور گرم، دستگاه مکش مخصوص بینی نوزاد و مرطوب نگه داشتن محیط بهترین روشها برای باز شدن بینی نوزاد هستند. در صورت بروز علائم شدید یا مشکل در تنفس، مراجعه به پزشک ضروری است. رعایت این نکات باعث راحتی نوزاد، خواب بهتر و تغذیه مناسب او خواهد شد.
سوالات متداول







