فشار خون در سالمندان؛ علت ها، عوارض و درمان ها

فشار خون نیرویی است که جریان خون به دیواره رگ‌ها وارد می‌کند و افزایش سن می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا و پایین را افزایش دهد. پیشگیری از هایپرتنشن (فشار خون بالا) می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و نارسایی کلیوی را کاهش دهد. همچنین، پیشگیری از هیپوتنشن (فشار خون پایین) از بروز مشکلاتی مانند سرگیجه و زمین خوردن جلوگیری می‌کند. در نتیجه، نظارت و مدیریت فشار خون در سالمندان برای حفظ سلامتی و جلوگیری از بیماری‌های جدی اهمیت زیادی دارد. در این زمینه استفاده از خدمات پرستاری و استخدام پرستار سالمند بسیار مفید و کمک‌کننده است.

فشار خون در سالمندان

با افزایش سن، فشار خون به‌ طور طبیعی تمایل به افزایش دارد. افزایش فشار خون در سالمندان، در اکثر موارد بدون دلیل واضحی رخ می‌دهد و عمدتا تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی قرار دارد که به این وضعیت فشار خون اولیه گفته می‌شود. از طرف دیگر، برخی افراد ممکن است به دلیل وجود بیماری یا اختلالات خاص دچار فشار خون شوند که در این حالت به آن فشار خون ثانویه می‌گویند.

به طور کلی، فشار خون بالا و پایین می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند و شناخت این عوامل مهم است. هیجانات ناگهانی، فعالیت‌های شدید و عصبانیت از جمله عواملی هستند که می‌توانند فشار خون را به طور موقت افزایش دهند. از سوی دیگر، کاهش قند خون، نخوردن مواد غذایی مقوی و مصرف برخی داروها می‌توانند به کاهش فشار خون منجر شوند.

امروزه دستگاه‌های اندازه‌گیری فشار خون خانگی به راحتی در دسترس هستند و به افراد این امکان را می‌دهند که به راحتی و در هر زمان فشار خون خود را اندازه‌گیری کنند. بنابراین، سالمندانی که دارای شرایط خاصی هستند یا در معرض خطر فشار خون بالا یا پایین قرار دارند، می‌توانند با استفاده از این دستگاه‌ها به راحتی وضعیت خود را کنترل کنند و در صورت نیاز به پزشک مراجعه نمایند.

اعداد فشار خون به چه معناست؟

فشار خون با استفاده از دو عدد اندازه‌گیری می‌شود. برای مثال، ممکن است گفته شود “فشار خون 120 بر روی 80” یا “فشار خون 12 بر روی 8”. عدد اول به فشار خون سیستولیک اشاره دارد که حداکثر فشاری است که در اثر ضربان قلب در شریان‌ها ایجاد می‌شود. عدد دوم، فشار خون دیاستولیک را نشان می‌دهد که حداقل فشار خون در شریان‌ها است و بیانگر زمانی است که قلب در حالت استراحت و پر شدن دوباره قرار دارد. واحد اندازه‌گیری فشار خون “میلی‌متر جیوه – mmHg” است.

فشار خون نرمال برای سالمندان

گفتیم که با افزایش سن، سالمندان به طور خاص با مشکل فشار خون بالا مواجه می‌شوند. این اختلال که می‌تواند منجر به بروز مشکلات زیادی در نواحی قلب و عروق شود، در سالمندان شرایط سختی را به وجود می‌آورد؛ بنابراین نیاز به کنترل و مدیریت دارد.

میانگین فشار خون در سالمندان به صورت نرمال برابر با 120 بر روی 80 میلی‌متر جیوه است. برای سالمندان، فشار خون نرمال به عنوان سیستولیک کمتر از 120 و دیاستولیک کمتر از 80 تعریف می‌شود. در صورتی که فشار خون سیستولیک 90 یا کمتر و دیاستولیک 60 یا کمتر باشد، فشار خون پایین تلقی می‌شود. همچنین، فشار خون بالا در سالمندان به عنوان سیستولیک بین 120 تا 129 و دیاستولیک کمتر از 80 شناخته می‌شود.

علائم فشار خون در سالمندان

فشار خون بالا در سالمندان می‌تواند با چندین علامت بروز کند یا حتی گاهی بدون هیچ نشانه‌ای باشد. این وضعیت به‌ خصوص زمانی نگران‌کننده است که فشار خون در سالمندان به‌ صورت ناگهانی افزایش یابد و نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی پیدا کند. البته باید توجه کرد که ممکن است علائم این بیماری با علائم پوستی دیابت اشتباه گرفته شود. علائم رایج فشار خون بالا شامل موارد زیر است:

• سرگیجه
• وزوز گوش
• حالت تهوع
• احساس سبکی سر
• سردرد شدید
• تاری دید
• درد در ناحیه قفسه سینه
• قرمزی صورت
• خستگی یا گیجی

درمان فشار خون در سالمندان

تغییر سبک زندگی می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر کنترل فشار خون بالا در سالمندان داشته باشد. ایجاد عادات سالم در محیط منزل می‌تواند نیاز به مصرف داروهای ضد فشار خون را کاهش دهد یا حتی زمان شروع آن‌ها را به تاخیر بیاندازد.

درمان خانگی فشار خون

برای کاهش فشار خون بالا در سالمندان، رعایت نکات زیر می‌تواند مؤثر باشد:

• ترک سیگار: افرادی که به سیگار کشیدن عادت دارند، بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند. با قطع این عادت، می‌توان از بروز عوارض ناشی از آن جلوگیری کرد.
• رژیم غذایی سالم: گنجاندن میوه‌ها و سبزیجات تازه، لبنیات کم‌چرب و غلات کامل در رژیم غذایی می‌تواند به کاهش وزن و فشار خون در سالمندان کمک کند. همچنین، کاهش مصرف نمک و چربی‌های اشباع شده نقش مهمی در بهبود وضعیت فشار خون دارد.
• ورزش منظم: انجام حداقل ۳۰ دقیقه ورزش در روز می‌تواند به کاهش وزن و فشار خون بالا کمک کند و به بهبود سلامت کلی بدن یاری رساند.

درمان دارویی فشار خون

برای درمان فشار خون بالا، گزینه‌های دارویی متعددی وجود دارد که هرکدام به شیوه‌ای خاص عمل کرده و فشار خون را کاهش می‌دهند. ترکیب دو یا چند دارو معمولاً نتایج بهتری به همراه دارد. از داروهای متداول در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دیورتیک‌ها که به ‌عنوان “قرص‌های آب” شناخته می‌شوند، به کلیه‌ها کمک می‌کنند تا آب و نمک اضافی را از بدن دفع کنند. این کار باعث کاهش حجم مایعات در خون و در نتیجه کاهش فشار خون می‌شود. معمولاً این داروها با نوع دیگری از داروها ترکیب می‌شوند و گاهی اوقات گزینه درمانی دوگانه در یک قرص ارائه می‌شود.
• بتابلاکرها ضربان قلب را کندتر کرده و با نیروی کمتری کار می‌کند. این کاهش کارایی قلب باعث می‌شود خون کمتری از رگ‌ها پمپ شود و فشار خون پایین بیاید.
• مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) از تولید هورمونی به نام آنژیوتانسین جلوگیری می‌کنند که موجب تنگ شدن رگ‌های خونی و افزایش فشار خون می‌شود و در نتیجه به کاهش فشار خون در سالمندان کمک می‌کند.
• مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین نسل جدیدتری از داروها هستند که مانع تأثیر این هورمون در بدن می‌شوند و به‌ ویژه برای بیمارانی که قادر به تحمل مهارکننده‌های قبلی نیستند، تجویز می‌شوند.
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم ورود کلسیم به سلول‌های عضلانی قلب و رگ‌های خونی را مسدود کرده و منجر به شل شدن رگ‌ها و کاهش فشار خون می‌شوند.
• آلفا بلاکرها با شل کردن عضلات دیواره رگ‌های خونی، به تسهیل عبور خون کمک کرده و فشار خون را کاهش می‌دهند.

به نقل از nhs.uk :

پزشک عمومی معمولاً برای فشار خون بالا دارو تجویز می کند اگر:

فشار خون شما بسیار بالاست
شما در معرض خطر بیشتر مشکلات مرتبط با فشار خون بالا، مانند حمله قلبی یا سکته هستید
پس از ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی سالم، فشار خون شما همچنان بالاست
داروهای مختلفی برای فشار خون بالا وجود دارد. دارویی که برای شما توصیه می شود به مواردی مانند میزان فشار خون، سن و قومیت شما بستگی دارد.

اکثر داروهای فشار خون به صورت قرص یک بار در روز مصرف می شوند. برای کنترل فشار خون ممکن است نیاز به مصرف بیش از 1 دارو داشته باشید.

علت ابتلا به فشار خون در سالمندان

فشار خون بالا در برخی افراد ممکن است ناشی از یک مشکل پزشکی یا مصرف داروهای خاص باشد. وقتی علت مستقیم این وضعیت شناسایی شود، می‌توان به آن رسیدگی کرد. مردان بالای ۴۵ سال و زنان بالای ۵۵ سال که دچار اضافه وزن هستند یا سابقه خانوادگی فشار خون بالا دارند، به طور ویژه در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. عوامل متعددی می‌توانند احتمال ابتلا به فشار خون را افزایش دهند، از جمله:

• مصرف زیاد نمک
• نوشیدن الکل به میزان زیاد
• کمبود پتاسیم خون در رژیم غذایی
• عدم فعالیت بدنی کافی
• مصرف برخی داروها
• مواجهه با استرس‌های طولانی‌مدت
• سیگار کشیدن

علاوه بر فشار خون بالا، افت فشار خون در سالمندان نیز علائم و علل خاص خود را دارد. در سالمندان، فشار خون پایین می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله:

• تغییرات دمای بدن
• کم‌آبی شدید
• عفونت‌های خونی
• واکنش‌های آلرژیک
• واکنش به داروها
• کمبود تغذیه‌ای

رژیم غذایی مناسب برای فشار خون در سالمندان

با افزودن غذاهای زیر به رژیم غذایی، می‌توانید به کاهش سریع فشار خون در سالمندان مبتلا کمک کنید و علائم آن را نیز تسکین دهید. این مواد غذایی به درمان فشار خون بالا در سالمندان نیز مؤثر هستند:

• موز: غنی از پتاسیم که به تنظیم فشار خون کمک می‌کند.
• ماهی: به ویژه ماهی‌های چرب مانند سالمون و ساردین که سرشار از اسیدهای چرب امگا-۳ هستند.
• دانه‌ها: دانه‌های مانند تخم کدو و تخم آفتابگردان که منبع خوبی از مواد مغذی هستند.
• ریشه چغندر: دارای نیترات طبیعی که می‌تواند فشار خون را کاهش دهد.
• سبزیجات برگ سبز: مانند اسفناج که حاوی پتاسیم و فیبر است.
• انواع توت‌ها و تمشک‌ها: سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد مغذی که به سلامت قلب کمک می‌کنند.
• ماست و شیر بدون چربی: منابع خوب کلسیم و پروتئین که می‌توانند به کاهش فشار خون کمک کنند.

غذا های مضر برای فشار خون بالا در سالمندان

با آشنایی با خوراکی‌های ممنوعه برای سالمندان مبتلا به فشار خون بالا، می‌توانند به مدیریت بهتر این شرایط کمک کنند:

• غذاهای شور: غذاهای فرآوری شده و فست‌فود معمولاً حاوی مقادیر زیادی سدیم هستند. مصرف بیش از حد سدیم می‌تواند فشار خون را بالا ببرد. نان‌های رول، پیتزا، ساندویچ‌ها، گوشت‌های پروده و سوپ‌های کنسروی از جمله این خوراکی‌ها هستند.
• غذاهای شیرین: قند موجود در غذاهای شیرین می‌تواند به افزایش فشار خون کمک کند. شربت ذرت با فروکتوز بالا، موجود در دسرهای فرآوری شده، کراکرها، گرانولا بارها و کره بادام‌زمینی ممکن است فشار خون را افزایش دهد.
• گوشت قرمز: مصرف گوشت‌هایی مانند گوشت گاو، گوسفند، گوساله و بز می‌تواند فشار خون را بالا ببرد. بهتر است این نوع گوشت‌ها را به میزان کمتری مصرف کنید.
• نوشیدنی‌های شیرین: نوشیدنی‌های شیرین شده با قند و کافئین، مانند نوشابه‌های گازدار و آبمیوه‌ها، می‌توانند فشار خون در سالمندان را افزایش دهند.
• الکل: نوشیدن الکل می‌تواند منجر به افزایش فشار خون و افزایش خطر بیماری‌های قلبی شود. الکل حاوی کالری خالی است و می‌تواند جایگزین غذاهای سالم گردد.
• چربی‌های اشباع: چربی‌های اشباع موجود در دسرها، گوشت‌های فرآوری شده، چربی‌های پخت و پز، روغن‌های نارگیل و پالم و محصولات لبنی پرچرب باید محدود شوند.
• غذاهای فرآوری شده و بسته‌بندی شده: این نوع غذاها ممکن است حاوی سطوح بالای سدیم باشند. بنابراین، برچسب‌های ارزش غذایی باید به دقت بررسی شوند.
• چاشنی‌ها: برخی چاشنی‌ها ممکن است حاوی مقادیر زیادی قند یا سدیم باشند. این شامل سس گوجه‌فرنگی، سس چیلی، سس سویا و چاشنی‌های سالاد است.
• کافئین: مصرف کافئین می‌تواند به طور موقت فشار خون را افزایش دهد. بنابراین، کاهش مصرف کافئین، به ویژه در قهوه، ممکن است ضروری باشد.

عوارض فشار خون بالا در سالمندان

فشار خون بالا می‌تواند فشار بیشتری به قلب وارد کند و به همین دلیل شریان‌ها دچار ضربان می‌شوند. این وضعیت خطر ابتلا به سکته مغزی، حمله قلبی، خستگی در سالمندان و مشکلات کلیوی را افزایش می‌دهد. اگر بالا بودن فشار خون در سالمندان به موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی زیر را به دنبال داشته باشد:

• بزرگ شدن قلب: این وضعیت ممکن است به نارسایی قلبی منجر شود و عملکرد طبیعی قلب را مختل کند.
• آنوریسم: ایجاد برآمدگی‌های کوچک در دیواره رگ‌های خونی که می‌تواند در مکان‌های مختلفی از جمله آئورت (شریان اصلی قلب)، شریان‌های مغز، پاها، روده‌ها و شریان‌های منتهی به طحال رخ دهد.
• باریک شدن رگ‌های خونی کلیه‌ها: این عارضه می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود و عملکرد کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
• سخت شدن شریان‌ها: به ویژه در قلب، مغز، کلیه‌ها و پاها، این مشکل می‌تواند به حمله قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیه یا حتی قطع عضو در پاها منجر شود.
• خونریزی یا ترکیدن رگ‌های خونی در چشم‌ها: این حالت ممکن است تغییراتی در بینایی ایجاد کند و در موارد شدیدتر، به کوری منجر شود.

سبک زندگی درست برای پیشگیری از فشار خون در سالمندان

تغییر در سبک زندگی می‌تواند نقش موثری در کنترل فشار خون بالا در سالمندان داشته باشد. ایجاد یک زندگی سالم در خانه می‌تواند نیاز به داروهای فشار خون را کاهش دهد یا حتی به تأخیر بیندازد. برخی از تغییرات اساسی در سبک زندگی که می‌توانند به کاهش فشار خون در سالمندان کمک کنند، به شرح زیر هستند:

• کاهش وزن: افراد چاق بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون بالا هستند. کاهش وزن یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کنترل این بیماری است و می‌تواند به عنوان یکی از مهم‌ترین درمان‌ها در سالمندان محسوب شود. کاهش وزن در سالمندان خود نیاز به دانش و آگاهی دارد.
• ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کاهش چربی و فشار خون کمک کند. تنها ۳۰ دقیقه ورزش منظم در روز می‌تواند فشار خون را بین ۵ تا ۸ میلی‌متر جیوه کاهش دهد.
• کنترل منظم فشار خون در منزل: پرستارانی که در منزل به سالمندان خدمت می‌کنند می‌توانند با اندازه‌گیری فشار خون، از بروز استرس‌های غیرضروری جلوگیری کنند و شرایط را تحت کنترل داشته باشند.
• کاهش مصرف سدیم: میانگین مصرف روزانه سدیم برای اکثر افراد حدود ۳۴۰۰ میلی‌گرم است، در حالی که میزان ایده‌آل برای یک فرد بالغ ۲۳۰۰ میلی‌گرم در روز است. برای سالمندان مبتلا به فشار خون بالا، مصرف سدیم باید به کمتر از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز کاهش یابد.
• تغذیه سالم: همانطور که گفته شد، برای پیشگیری و کنترل فشار خون در سالمندان، باید از مصرف غذاهای حاوی سدیم، چربی‌های اشباع و کلسترول خودداری شود. انتخاب مواد غذایی سالم و متنوع اهمیت دارد.
• افزایش مصرف پتاسیم: پتاسیم به تنظیم ضربان قلب و متعادل کردن اثرات سدیم در بدن کمک می‌کند. منابع غنی پتاسیم که می‌توانند به فشار خون سالمندان کمک کنند، شامل:

1. میوه‌ها: موز، زردآلو، خربزه و آووکادو
2. سبزیجات برگ سبز: مانند اسفناج و کلم پیچ
3. سیفی‌جات: مانند سیب‌زمینی شیرین
4. غذاهای دریایی: مانند ماهی تن و سالمون
5. آجیل و حبوبات

• اجتناب از مصرف الکل: مصرف الکل می‌تواند آسیب‌های جدی به بدن وارد کند. بهتر است سالمندان از مصرف الکل پرهیز کنند تا به سلامتی خود کمک کنند.
• ترک سیگار: استعمال سیگار می‌تواند فشار خون را به شدت افزایش دهد. برای حفظ فشار خون طبیعی، اجتناب از دخانیات بسیار مهم است.
• کنترل استرس: هورمون استرس، مانند کورتیزول، می‌تواند باعث انقباض عروق و افزایش ناگهانی فشار خون شود. نشانه‌های استرس شامل پرخوری، کم‌خوابی و مصرف بیش از حد مواد مخدر و الکل هستند، که باید مورد توجه قرار گیرند.

جمع بندی

فشار خون بالا یک مشکل شایع در سالمندان است که می‌تواند به عوارض جدی نظیر سکته مغزی، حمله قلبی و نارسایی کلیه منجر شود. برای مدیریت این وضعیت، تغییرات در سبک زندگی به ‌عنوان یک رویکرد مؤثر شناخته می‌شود. در این راستا، کاهش وزن، ورزش منظم و کنترل منظم فشار خون در خانه از مهم‌ترین اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت کمک کنند.

تغذیه سالم و متعادل نقش کلیدی در کنترل فشار خون در سالمندان ایفا می‌کند؛ اجتناب از غذاهای پر سدیم و چرب و افزایش مصرف پتاسیم می‌تواند به تنظیم فشار خون کمک کند. همچنین، پرهیز از الکل و ترک سیگار از دیگر اقداماتی است که می‌تواند به حفظ سلامتی سالمندان کمک نماید.

کنترل استرس نیز امری ضروری است، زیرا استرس می‌تواند به افزایش فشار خون منجر شود. با توجه به این عوامل، سالمندان می‌توانند با اتخاذ سبک زندگی سالم، نیاز به داروهای ضد فشار خون را کاهش دهند یا حتی به تأخیر بیندازند. در نهایت، همکاری با پزشک و مشاوره منظم، همچنین بهره‌مندی از خدمات پرستاری پرستار اول می‌تواند به مدیریت بهتر این بیماری کمک کند و کیفیت زندگی سالمندان را بهتر کند.

سوالات متداول

فشار خون بالا در سالمندان چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟

فشار خون بالا به حالتی گفته می‌شود که در آن فشار خون در شریان‌ها بالاتر از حد طبیعی است. این وضعیت معمولا با استفاده از یک دستگاه فشارسنج اندازه‌گیری می‌شود. فشار خون در یک فرد سالم معمولاً کمتر از 120/80 میلی‌متر جیوه است. فشار خون بالای 130/80 میلی‌متر جیوه به‌عنوان فشار خون بالا شناخته می‌شود.

چه علائمی می‌تواند نشان‌دهنده فشار خون بالا باشد؟

در برخی موارد، فشار خون بالا بدون علامت است، اما علائم ممکن شامل سرگیجه، سردرد شدید، تاری دید، حالت تهوع و درد قفسه سینه است.

چگونه می‌توان فشار خون در سالمندان را کنترل کرد؟

تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن، ورزش منظم، تغذیه سالم، کنترل مصرف نمک و الکل و ترک سیگار می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند. همچنین، نظارت منظم بر فشار خون نیز ضروری است.

آیا داروهایی برای درمان فشار خون بالا وجود دارد؟

بله، چندین نوع دارو برای درمان فشار خون بالا وجود دارد، از جمله دیورتیک‌ها، بتابلاکرها و مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین.

آیا فشار خون بالا فقط در افراد مسن رخ می‌دهد؟

فشار خون بالا می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما خطر ابتلا به آن با افزایش سن افزایش می‌یابد. عواملی مانند وراثت، سبک زندگی و شرایط پزشکی می‌توانند بر بروز این مشکل تأثیرگذار باشند.

فشار خون پایین چه عوارضی دارد؟

فشار خون سالمندان در مرحله اول باعث گیجی، ضعف و غش کردن دارد. در مراحل بدتر عوارضی مانند نرسیدن اکسیژن به اندام‌های را در بر خواهد داشت.