توانبخشی در سالمندان یک علم کاملا تخصصی زیر نظر افراد آموزش‌دیده و حرفه‌ای است که به منظور ارتقای کیفیت زندگی افراد سالمند از نظر توانایی جسمی، روان و حضور اجتماعی طراحی شده است. به طور کلی با افزایش سن، در بدن افراد به ویژه سالمندان در اثر ضعف بدنی و بروز بیماری، میزان توانایی‌های جسمی و ذهنی کاهش یافته و همین این امر باعث بروز مشکلات پیچیده‌ای در زندگی افراد خواهد شد.
لذا اصول توانبخشی مبنی بر نیازهای خاص و سن افراد سالمند برنامهریزی شده که شامل تمرین‌های فیزیکی، مشاوره، رژیم غذایی است. اجرا این اصول به سالمندان کمک خواهد نمود تا به کیفیت و استقلال بیشتری در زندگی خود دست یابند.
مراحل توانبخشی در سالمندان
به منظور افزایش توانبخشی در سالمندان ابتدا شرایط فیزیکی بدن بیمار و همچنین محیط زندگی او سنجیده می‌شود، سپس کارشناس توانبخش سعی می‌کند با تشویق فرد سالمند به انجام فعالیت‌های روزانه او را به زندگی عادی خود باز گرداند. در مرحله بعد متخصص توانبخشی با سنجیدن توانایی جسمی فرد در صورت نیاز به سالمند تمرینات فانکنشنال می‌دهد تا ضعف‌های بدنی او جبران شود.
به همین ترتیب مرحله به مرحله جزییات زندگی فرد سالمند را زیر توسط متخصص زیر نظر گرفته می‌شود، علاوه بر آن در صورت نیاز پرستار سالمند ویلچری در جابه‌جایی او از صندلی خودرو به ویلچر یا برعکس، از تخت به صندلی و برعکس، همچنین استفاده آسان از توالت فرنگی، حمام ایمن فرد سالمند را یاری می‌نماید. در کنار تمامی مراحل در برنامه ریزی به منظور توانبخشی سالمندان بررسی سوابق پزشکی فرد بیمار نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
انواع توانبخشی سالمندان
به طور کلی تمرینات توانبخشی بسته میزان آسیب و نیاز سالمندان متفاوت است. بر این اساس متخصص توانبخش بر حسب تشخیص تمریناتی را به منظور بهبود فرد سالمند در نظر می‌گیرد. انواع تمرینات توانبخشی عبارت است از:
- توانبخشی در سالمندان به صورت حرفه‌ای
هدف اصلی در این نوع از توانبخشی این است که کادر درمان توانمندی‌های فرد سالمند را پیدا نموده و به فرد سالمند کمک کند تا این نقاط قوت و توانایی‌ها را گسترش دهد. به طور کلی این توانایی‌ها می‌تواند در زمینه‌های مختلفی مانند جسمی، ذهنی و اجتماعی صورت پذیرد. این مورد برای سالمندان مبتلا به بیماری هایی مانند پارکینسون مهم است.
- توانبخشی به صورت اجتماعی در افراد مسن
این نوع توانبخشی به منظور برطرف نمودن مشکلات مختلف در زمینه اجتماعی و همچنین ایجاد سازگاری بهتر فرد سالمند با مسائل پیش رو در اجتماع است. در این نوع توانبخشی سالمندان، افراد متخصص سعی می‌کند تا مشکلات اجتماعی پیش روی افراد سالمند را برطرف کند.
- توانبخشی افراد پیر به صورت آموزشی
از موارد دیگر توانبخشی افراد سالمند که توسط کادر متخصص برنامهریزی می‌شود، توانبخشی آموزشی بوده در این نوع از آموزش به فرد کهن‌سال کمک می‌شود تا با داشتن رژیم غذایی سالم، یادگیری مراقبت‌های شخصی، شناسایی رفتارهای پرخطر و همچنین استفاده از روش‌هایی به منظور کاهش مشکلات دوران سالمندی زندگی با کیفیت‌تری تجربه نمایند.
- توانبخشی در سالمندان از نوع پزشکی
توانبخشی پزشکی از جمله مهمترین و اصلی‌ترین خدمات توانبخشی ویژه افراد سالمند بوده که حتماً باید توسط یک فرد حرفه‌ای در رشته پزشکی مورد بررسی قرار بگیرد. در این توانبخشی به منظور جلوگیری از ابتلای فرد کهن‌سال به انواع بیماری‌های سخت با برنامهریزی دقیق از فرد سالمند محافظ به عمل می‌آید.
علاوه بر آن اگر فرد مبتلا به بیماری خاصی باشد به او کمک می‌کنند تا عوارض شدید آن بیماری کاهش یافته و در سال‌های پیش‌رو مشکلات کمتری برای فرد ایجاد شود. این نوع توانبخشی توسط افرادی مانند پرستار سالمند در منزل، کادر فیزیوتراپ حرفه‌ای، گرفتار درمانی و کادر بینایی سنجی ارائه شود.
توانبخشی موثر در سالمندان دچار بیمار سکته مغزی
به طور کلی سکته مغزی چهارمین بیماری کشنده و مهمترین دلیل ناتوانی افراد مسن به شمار می‌رود. فیزیوتراپیست و پرستاران توانبخشی در رشته نورولوژی با استفاده از آموزش پیشرفته به منظور ارزیابی، مراقبت، درمان موثری و مدیریت سالمندان دچار سکته می‌توانند کمک موثری در بهبود حال افراد بیمار به شمار روند. از این رو وظایف موثر کادر درمان مقابله با عوامل زیر می‌باشد.این موارد عبارت است از:
- مقابله با ایجاد ضعف یا نوعی فلج با عنوان (همی پلژی) در یک طرف از عضلات بدن که در اثر سکته مغزی در سالمندان ایجاد می‌شود می‌تواند توانایی صحیح حرکات را به راحتی از بین ببرد.
- مقابله با انواع اسپاسم در عضلات که بروز این حالت ممکن است مانع حرکت طبیعی فرد و ایجاد تداخل در بدن فرد بیمار شود.
- مقابله با از دست دادن حواس سالمند یا به وجود آمدن احساسات غیر معمول در بدن سالمند
- پیشگیری از عدم تعادل که احتمال دارد به دلیل داشتن مشکل در نشستن یا ایستادن ایمن باعث از دست رفتن یا محدود شدن توانایی راه رفتن و تعادل سالمند شود.
- جلوگیری از پیشروی آرتروز مفصلی که آسیب دیده است یا در اثر تمرین زیاد مفاصل سالمند سفت و دردناک است.
اهداف توانبخشی در سالمندان
هدف از توانبخشی در سالمندان به منظور جلوگیری از مشکلات در سال‌های پیش‌رو در زندگی سالمندان مانند پیشروی معلولیت جسمی در سالمند، ارتقای کیفیت سطح زندگی افراد کم توان و ضعیف ،کمک به افراد معلول در هنگام مواجه با مشکلات پیش‌رو،انجام تمرینات موثر به منظور افزایش قدرت جسمی و ایجاد توانایی در کهن‌سالان با ناراحتی جسمی است. کلیه اهداف گفته شده منجر به بهبود سلامتی افراد سالمند خواهد شد.
مزیت توانبخشی و انجام اعمال فیزیوتراپی در سالمندان
به طور کلی تمرینات توانبخشی باعث افزایش سوخت و ساز موثر در بدن سالمند شده که این امر باعث افزایش تعادل در قسمت های مختلف بدن و جلوگیری از پیشروی پوکی استخوان‌ها در فرد سالمند می‌شد. علاوه بر آن به دلیل بهبود و ارتقای عملکرد دستگاه تنفسی منجر به افزایش شادابی و بهبود عملکرد و حفظ سلامت او خواهد شد.
همچنین تمرینات توانبخشی منجر به تنظیم سوخت و ساز بدن در جهت کاهش میزان کلسترول و ایجاد تعادل در قند خون خواهد شد. علاوه بر آن به دلیل انجام حرکت‌های متنوع در توانبخشی انعطاف‌پذیری استخوان‌ها و دستگاه حرکتی افزایش پیدا کرده و باعث ایجاد تعادل در بدن افراد کم‌توان خواهد شد.
مزیت توانبخشی و تمرینات فیزیوتراپی در منزل برای سالمندان
از جمله فواید توانبخشی و استفاده از پرستار در منزل می‌توان به آسان بودن انجام درمان فرد اشاره نمود. علاوه بر آن، اعضای خانواده به منظور همراهی بیمار خود در جلسات نیازی به گذراندن ترافیک سخت شهری و مرخصی ندارند. بیماران نیز خستگی مسافت ناشی از رفت و آمد را تجربه نمی‌کنند. به همین دلیل انرژی بیمار بیشتر به منظور توانبخشی حفظ و متمرکز می‌شود و همین امر باعث حفظ انگیزه فرد برای ادامه کار توانبخشی خواهد بود.
با توانبخشی در منزل کادر درمان فرصت کافی برای آموزش بیمار به منظور انجام تمریناتی که سالمند خود به تنهایی باید انجام دهد فرصت مناسب خواهند داشت. علاوه بر آن سالمندانی که عدم توان حرکت دارند استفاده از پرستار کمک موثری خواهد بود. در نتیجه همین امر به بهبود حال بیمار کمک نموده علاوه بر آن در اثر جلوگیری از جابه‌جایی طولانی مدت او از بروز عوارض احتمالی وخیم کننده شرایط سلامتی سالمند جلوگیری به عمل می‌آید.
ورزش‌های مفید به منظور توانبخشی در سالمندان
همان‌طور که در متن بالا اشاره شد توانبخشی انجام مجموعه‌ای از اعمال مفید است. بنابراین ورزش‌های روزانه مانند پیاده‌روی به مدت 20 دقیقه در طبیعت و هوای آزاد، انجام تمرینات آرام کننده بدن مانند یوگا، استفاده از استخر و جکوزی و ورزش در آب، انجام تمرینات هوازی و تنفسی به منظور ارتقای ظرفیت تنفسی منجر به افزایش قدرت بدنی فرد سالمند خواهد شد.
تفاوت خدمات توانبخشی در خانه سالمندان با توانبخشی در منزل
در خانه‌های سالمندان به دلیل نحوه ساختار، ساختمان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر بخش به طور اختصاصی بر روی یک مسئله خاص و مورد نیاز افراد سالمند تمرکز دارد. بر این اساس از جمله ویژگی‌های مثبت مراکز سالمند به جز هزینه خانه سالمندان عبارت است از:
کلاس‌های موثر تمرین گروهی،ارزیابی مداوم بیمار توسط کادر درمان،تست‌های مکرر استقلال سالمندان توسط افراد متخصص،برنامهریزی اصولی در مراقبت موثر از افراد سالمند،ارزیابی مکرر فرد کهن‌سال در زمان خطر سقوط از ارتفاع یا در زمان ایستادن و زمین خوردن، برگذاری جلسات مکرر درمانی و مشاوره به منظور حفظ سلامت روان از جمله این ویژگی‌ها می‌باشد.
درصورتی که تمرینات توانبخشی در منزل با اعزام کادر متخصص در زمینه مشکل ویژه سالمند صورت می‌پذیرد و فرد سالمند بدون نیاز به جابه‌جایی مکرر در کمال آرامش در محیط منزل تحت مراقبت حرفه‌ای قرار می‌گیرد در نتیجه همین امر موجب بهبود سریع فرد سالمند می‌شود.
بر این اساس موارد نیاز به توانبخشی سالمندان در منزل عبارت است از: بهبودی اولیه سالمند پس از عمل جراحی، پیشگیری‌های موثر در منزل از سقوط و زمین خوردن فرد،کنترل ایجاد ضعیف در بدن سالمند، ارائه تمرینات موثر برای افرادی که خروج از خانه برای آن‌ها مشکل داشته و افراد نیازمند به متخصصین ارتوپد به دلیل شکستگی‌های ناحیه لگن و همچنین شکستگی استخوان فمور است.
نکات بسیار مهم در مورد خانواده افراد سالمند ناتوان
- در صورت بروز علائم حرکتی حاد در افراد سالمند حتما با یک پزشک متخصص تماس حاصل فرمایید.
- بهتر است تا پایان مراحل توانبخشی حمام بیمار در تخت انجام شود.
- به هیچ عنوان روند درمان افراد نیازمند به توانبخشی را نادیده نگرفته و بر اساس تجارب شخصی خود وارد عمل نشوید، چراکه دادن حرکات و ورزش‌های اشتباه به بیمار باعث وخامت حال او و دو برابر شدن مشکلات سالمند در آینده خواهد شد.
- در صورت عدم وقت برای مراجعه ماهیانه به مراکز توانبخشی حتما از پرستار اختصاصی برای حضور در منزل کمک دریافت کنید.
- افراد کهن‌سال به دلیل افزایش سن و کاهش تراکم استخوان‌ها از استخوان‌های ضعیف‌تری نسبت به افراد جوان‌تر برخوردار هستند. لذا به منظور بهبود سلامت خود حتما باید تحت نظر یک متخصص تمرینات بدنی را دریافت نمایند.
توانبخشی در سالمندان به ویژه کهن‌سالانی که دچار بیماری سکته قلبی یا مغزی و اختلالات حرکتی شده‌اند، مسئله ای بسیار مهم به منظور کمک و بهبود افراد کم توان و آسیب دیده است. در واقع توانبخشی علاوه بر بهبود وضعیت جسمانی افراد سالمند، شرایط روحی و روانی او را نیز تخت تأثیر قرار می‌دهد.به طور کلی کمک گرفتن از یک فرد متخصص مانند پرستار متخصص در منزل در این زمینه به سالمندان در داشتن یک زندگی بهتر کمک شایانی خواهد نمود.
در سال‌های اخیر مراکز تخصصی بسیاری به منظور حمایت سالمندان در سراسر کشور مشغول خدمت‌رسانی هستند. بر این اساس موسسه پرستار اول این افتخار را دارد که با داشتن کادر متخصص و حرفه‌ای در زمینه های مختلف پزشکی و حمایت افراد سالمند زندگی بهتری را برای سالمندان شما عزیزان فراهم آورد.
سوالات متداول
منظور از توانبخشی افراد سالمند چیست؟
توانبخشی افراد کهن‌سال شامل مجموعه‌ای از روش‌های پیشرفته و حرفه‌ای همراه با برنامهریزی است که در راستای افزایش کیفیت زندگی و بازسازی توانایی‌های فیزیکی و روانی افراد سالمند طراحی شده است. به طور کلی این فرآیند شامل مجموعه تمرین‌های بدنی، شناختی و ایجاد تغییرات در زندگی فرد است.
چه نکاتی در توانبخشی در سالمندان اهمیت دارد؟
از جمله نکات مهم در توانبخشی افراد سالمند نکاتی مانند: برنامهریزی متناسب با نیازهای هر فرد، تمرکز بر ایجاد سلامت روان فرد، استفاده از متخصصان مختلف بسته به نیاز فرد سالمند را می‌توان نام برد.
تمرینات موثر در توانبخشی فرد سالمند چیست؟
این تمرینات شامل ورزش‌های کششی و انعطاف‌پذیری، عضله‌سازی موثر، ورزش‌های تعادلی و تمرین هوازی مانند پیاده‌روی است.
توانبخشی در سالمندان چه تفاوتی با فیزیوتراپی دارد؟
توانبخشی سالمندان به منظور بهبود همه‌جانبه زندگی فرد و ایجاد استقلال در سالمند بر پایه نیازهای فرد سالمند طراحی صورت پذیرفته است. در صورتی که فیزیوتراپی بیشتر به درمان و بهبود عملکرد فیزیکی از طریق اصول پزشکی همراه با ارائه تمرین و تکنیک‌های موثر تمرکز دارد.
توانبخشی برای چه نوع بیماران مسن مفید است؟
توانبخشی به طور کلی مناسب بیماران با کاهش توان حرکتی، افراد دارای بیماری جسمی سخت، افراد ترخیص شده از بیمارستان، افراد درگیر تصادفات جاده‌ای، سالمندان کم‌توان است. به طور کلی توانبخشی باعث افزایش استقلال و توانایی‌های عملکردی در فرد آسیب دیده می‌شود.
