اوتیسم یک اختلال روانی است که معمولاً در دوران کودکی شناسایی میشود. هرچند این بیماری درمان قطعی ندارد، اما میتوان از راهکارهای مختلفی مانند گفتار درمانی، کار درمانی، دارو و حتی سلولهای بنیادی برای کمک به بهبود شرایط کودکان مبتلا به بیماری اوتیسم استفاده کرد. آنچه که اهمیت زیادی دارد این است که در فرآیند تشخیص این اختلال، اطلاعات و توضیحات ارائه شده توسط والدین نقش کلیدی دارند. همچنین استفاده از خدمات پرستاری و استخدام پرستار کودک میتواند در روند درمان بسیار تاثیرگذار باشد.
بیماری اوتیسم چیست؟
اوتیسم یک اختلال پیچیده عصبی و رفتاری است که به نوعی از اختلالات روانی تعلق دارد. این بیماری با مشکلاتی در تعاملات اجتماعی، رفتارهای تکراری و مهارتهای ارتباطی مشخص میشود. به دلیل تنوع علائم و شدتهای مختلف این اختلال، آن را به عنوان “اختلال طیف اوتیسم (ASD)” میشناسند که نشاندهنده گستردگی و تنوع علائم در افراد مبتلا به بیماری اوتیسم است. با این حال که تفاوت های مشهودی بین اوتیسم و بیش فعالی در کودکان وجود دارد، والدین گاهی در این مورد دچار اشتباه می شوند.
انواع طیف اوتیسم
بر اساس آمار موجود در DSM (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی)، اختلال اوتیسم به چند دسته اصلی تقسیم میشود:
- با یا بدون اختلالات فکری: این دسته به وجود یا عدم وجود اختلالات شناختی مرتبط با اوتیسم اشاره دارد.
- با یا بدون اختلال زبانی: این دسته شامل افرادی است که ممکن است تواناییهای زبانی متفاوتی داشته باشند.
- مرتبط با یک بیماری پزشکی یا ژنتیکی شناخته شده یا عامل محیطی: این گروه شامل افرادی است که اختلال اوتیسم آنها ممکن است با بیماریهای خاص یا عوامل محیطی مرتبط باشد.
- همراه با اختلالات عصبی، روانی یا رفتاری دیگر: این دسته به افراد مبتلا به بیماری اوتیسم اشاره دارد که علاوه بر این اختلال، به مشکلات دیگری نیز دچارند.
- همراه با کاتاتونیا: افرادی که در این گروه قرار دارند، ممکن است دچار نوعی اختلال روانی باشند که در آن فرد درک درستی از محیط و اطرافیان خود ندارد.
سطوح اوتیسم
میزان شدت اختلال اوتیسم میتواند متفاوت باشد و از نوعی اختلال خفیف که تنها به طور محدود بر زندگی روزمره فرد تأثیر میگذارد تا ناتوانی شدید که نیاز به مراقبتهای اساسی زیرنظر متخصصین و پرستار بیمار دارد، متغیر است.
سطوح بیماری اوتیسم بر اساس تواناییها و محدودیتهای هر فرد تعیین میشوند و بیشتر به قابلیتهای ارتباطی، سازگاری با شرایط جدید، علایق محدود و نحوه مدیریت زندگی روزمره وابسته است. متخصصان با ارزیابی نیازهای حمایتی فرد مبتلا به اوتیسم، سطوح مختلف را مشخص میکنند؛ به طوریکه فرد دارای اوتیسم سطح 1 کمترین نیاز به حمایت را دارد، در حالی که فردی در سطح 3 به حمایتهای گستردهای برای رفع نیازهایش احتیاج دارد.
تشخیص سطوح مختلف اوتیسم به پزشکان و متخصصان این امکان را میدهد که تشخیص دقیقتری ارائه دهند و همچنین به مراقبین فرد مبتلا کمک میکند تا درک بهتری از شرایط او و تواناییها و محدودیتهایش پیدا کنند.
اوتیسم سطح 1، نیاز به حمایت
اختلال اوتیسم سطح 1، خفیفترین نوع اوتیسم به شمار میآید. کودکانی که به این نوع اختلال مبتلا هستند، معمولاً در برقراری ارتباط با دیگران با دشواری مواجهاند. به عنوان مثال، ممکن است نتوانند منظور خود را به وضوح بیان کنند یا در زمان مناسب صحبت کنند و همچنین استفاده درست از زبان بدن را درک نکنند. تشخیص دقیق سطوح اوتیسم این امکان را میدهد که این کودکان را با افراد دارای اختلالات شدیدتر اشتباه نگیریم.
این افراد معمولاً قادرند با جملات کامل صحبت کنند و ارتباط کلامی مؤثری برقرار سازند، اما در مکالمات متوالی و پرسش و پاسخ با مشکل مواجه میشوند. آنها ممکن است برای ایجاد دوستی تلاش کنند، اما همیشه موفق نیستند.
همچنین، اگرچه این افراد ممکن است در برخی زمینهها انعطافپذیر باشند، اما در انتقال از یک فعالیت به فعالیت دیگر با چالشهایی روبرو میشوند. اختلال آنها باعث میشود که در سازماندهی و برنامهریزی دچار مشکل شوند که این موضوع مانع از دستیابی به استقلال کامل آنها میگردد.
اوتیسم سطح 2، نیاز به حمایتهای اساسی
افرادی که به بیماری اوتیسم سطح 2 مبتلا هستند، در مقایسه با کسانی که اختلال سطح 1 دارند، با مشکلات بیشتری در زمینه ارتباطات کلامی و اجتماعی مواجهاند. تشخیص این نوع اوتیسم آسانتر است، زیرا این افراد در تغییر تمرکز و جابجایی از یک فعالیت به فعالیت دیگر با چالشهای جدیتری روبرو میشوند. به عنوان مثال، ممکن است هنگام ترک مدرسه در پایان روز یا تغییر فعالیتها بسیار ناراحت شوند. با افزایش سطح اختلال اوتیسم، نیاز به مراقبت و حمایت نیز به طرز چشمگیری افزایش مییابد.
این کودکان معمولاً علاقهمند به فعالیتهای محدودی هستند و رفتارهای تکراری را از خود بروز میدهند، که این موضوع میتواند مانع تمرکز آنها در موقعیتهای خاص شود. مبتلایان به اوتیسم سطح 2 معمولاً از جملات ساده برای برقراری ارتباط استفاده میکنند و در ارتباطات غیرکلامی با دشواریهایی مواجهاند. همچنین بهتر است برای یادگیری نحوه برخورد با این بچه به تمامی اصول آموزش دستور پذیری کودکان اوتیسم آشنا باشید.
اوتیسم سطح 3، نیاز به حمایتهای اساسی و شدید
اختلال اوتیسم سطح 3 به عنوان شدیدترین و طاقتفرساترین نوع در میان سایر سطوح این اختلال شناخته میشود. کودکان در این سطح با مشکلات و رفتارهای شدیدتری نسبت به سطوح قبلی مواجهاند. آنها به طور خاص در بیان کلامی و غیرکلامی، تمرکز، ارتباطات اجتماعی و تغییر موضوعات به شدت با چالش روبرو هستند. همچنین، بروز رفتارهای تکراری و گیجکننده از دیگر نشانههای مهم برای تشخیص این سطح اوتیسم به شمار میرود. این افراد به طور مداوم به مراقبت و حمایتهای زیاد نیاز دارند.
شخصی که به اختلال اوتیسم سطح 3 مبتلا است، به وضوح در مهارتهای گفتاری محدود است و نمیتواند یک تعامل و ارتباط دو سویه را آغاز کند. او تنها قادر است رفتارهای اجتماعی واضح را درک کند و از کنشها و واکنشهای جزئیتر اطلاعات خاصی برداشت نمیکند. همچنین، افراد مبتلا به این سطح از اوتیسم نیاز به محبت و مراقبت بیشتری دارند.
علائم اوتیسم
بیماری اوتیسم معمولاً در سه سال اول زندگی خود را نشان میدهد. در برخی کودکان، این علائم ممکن است از بدو تولد ظاهر شوند. با این حال، بعضی از کودکان ابتدا به طور طبیعی به نظر میرسند، اما علائم میتواند به طور ناگهانی بین ۱۸ تا ۳۶ ماهگی بروز کند. همچنین، برخی افراد ممکن است تا زمانی که در موقعیتهای اجتماعی قرار نگیرند، علائم اختلالات ارتباطی را نشان ندهند. این بیماری اثرات زیادی بر تعاملات اجتماعی و ارتباطات فرد دارد که شامل موارد زیر میشود:
- الگوهای گفتاری غیرمعمول، مانند صحبت کردن به سبک رباتیک
- الگوهای رفتاری محدود و غیرمعمول
- اجتناب از برقراری تماس چشمی با دیگران
- عدم پاسخگویی به هنگام صدا زدن نام فرد مبتلا
- تأخیر در توسعه مهارتهای گفتاری
- مشکل در حفظ مکالمات
- تکرار مداوم عبارات
- مشکلات واضح در درک احساسات و بیان آنها
به نقل از webmd :
عدم ارتباط چشمی
طیف محدودی از علایق یا علاقه شدید به موضوعات خاص
انجام دادن کاری بارها و بارها، مانند تکرار کلمات یا عبارات، تکان دادن به جلو و عقب، یا بی قراری با اشیا (مانند چرخاندن کلید چراغ)
حساسیت بالا به صداها، لمس ها، بوها یا مناظری که برای افراد دیگر عادی به نظر می رسد
نگاه نکردن یا گوش ندادن به دیگران
وقتی شخص دیگری به شما اشاره می کند به چیزها نگاه نکنید
عدم تمایل به در آغوش گرفتن یا در آغوش گرفتن
مشکلات در درک یا استفاده از گفتار، حرکات، حالات چهره یا لحن صدا
صحبت کردن با صدای آواز، صاف یا روباتیک
مشکل در سازگاری با تغییرات روال
علائم اوتیسم از چه سنی قابل تشخیص است؟
بیماری اوتیسم میتواند در سن ۱۸ ماهگی و در برخی موارد حتی در ماههای پایینتر تشخیص داده شود. اما تشخیص قطعی معمولاً در سن ۲ سالگی توسط متخصصی که با روشهای غربالگری و تشخیص اوتیسم آشنا باشد، انجام میگیرد. با این حال، ممکن است تشخیص تا زمان ورود کودک به مدرسه به تأخیر بیفتد که این تأخیر میتواند عواقب جبرانناپذیری برای کودک به همراه داشته باشد.
علت اوتیسم چیست؟
محققان هنوز به طور قطعی نمیدانند که علل اولیه اوتیسم چیست، اما مطالعات نشان میدهند که ترکیب ژنها و عوامل محیطی میتواند بر تکامل فرد تأثیر بگذارد و منجر به اختلالات طیف اوتیسم شود. برخی از عواملی که با افزایش احتمال ابتلا به بیماری اوتیسم مرتبط هستند، عبارتند از:
- داشتن یک خواهر یا برادر مبتلا به اوتیسم
- سن بالای والدین
- وجود اختلالات ژنتیکی خاص مانند سندرم داون
- وزن بسیار کم هنگام تولد
عوامل موثر در ابتلا به اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم در پسران نسبت به دختران به طور قابل توجهی بیشتر است. سابقه خانوادگی میتواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند؛ به طوری که در صورت وجود یک کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، خطر ابتلای فرزند دیگری به این اختلال نیز افزایش مییابد. همچنین، کودکان مبتلا به اختلالات ژنتیکی دیگر، مانند سندرم X شکننده، سندرم رت و توبروس اسکلروزیس، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال طیف اوتیسم قرار دارند.
نکته قابل توجه این است که والدین یا بستگان یک کودک مبتلا به بیماری اوتیسم نیز ممکن است در زمینه مهارتهای اجتماعی یا ارتباط کلامی با چالشهایی مواجه باشند. در سالهای اخیر، شیوع اوتیسم افزایش یافته است، اما هنوز به طور قطعی مشخص نیست که این افزایش به دلیل بروز بالاتر یا بهبود روشهای تشخیصی است. بر اساس دادههای CDC، تقریباً از هر ۴۴ کودک در ایالات متحده، یک کودک به اختلال طیف اوتیسم مبتلا است و این در حالی است که پسران چهار برابر بیشتر از دختران در معرض ابتلا به این اختلال هستند.
درمان اوتیسم
اگرچه هیچ روش درمانی قطعی برای اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد، اما کارشناسان روانشناسی و متخصصان روانپزشکی به چند روش درمانی مؤثر اشاره میکنند که میتواند به افراد مبتلا کمک کند:
- رفتار درمانی
- بازی درمانی
- کار درمانی
- فیزیوتراپی
- گفتار درمانی
نحوه تشخیص اوتیسم
مرحله اول تشخیص بیماری اوتیسم یک بررسی کوتاهمدت است که تعیین میکند آیا کودک مهارتهای اساسی را در زمان مناسب به دست آورده است یا دچار تأخیر در آنها است. در این مرحله، سوالاتی از والدین میپرسند و در برخی موارد با بازی کردن با کودک، مهارتها و سطح یادگیری او را ارزیابی میکنند. همچنین، کلام، رفتار و حرکات کودک نیز مورد بررسی قرار میگیرد. این غربالگری باید در سنین ۹، ۱۸ و ۲۴ ماهگی انجام شود.
در سن ۹ ماهگی، این غربالگری باید به طور خاص برای کودکانی که زودرس یا کموزن هستند یا برادر یا خواهری با اوتیسم دارند و یا در روند رشد آنها وقفهای ایجاد شده، الزامی باشد. برای این منظور میتوان از تستهای MCHAT و ASQ بهره برد. در صورتی که کودک در این غربالگری نشانهها و علائم اولیه اختلال اوتیسم را از خود نشان دهد که موجب نگرانی والدین و تردید متخصص گردد، باید ارزیابی جامع تشخیصی نیز برای کودک انجام شود.
مهم است بدانید که غربالگری، تشخیص نیست. کودکانی که در غربالگری ASD مثبت میشوند، لزوماً به بیماری اوتیسم مبتلا نیستند. همچنین، غربالگریها همیشه قادر به شناسایی تمامی کودکان مبتلا به اوتیسم نیستند. بررسیهای بیشتر شامل ارزیابی دقیقتر کودک و مصاحبه با والدین است و میتواند با ارزیابیهای شنوایی، بینایی، حسی و حتی آزمایشهای ژنتیکی همراه باشد. در این مرحله میتوان از تستهای استاندارد تشخیص اوتیسم مانند ADI-R، ADOS-G و گارس (GARS) استفاده کرد. پزشک کودک شما ممکن است ترکیبی از آزمایشات مختلف را برای تشخیص اوتیسم توصیه کند که شامل موارد زیر است:
- آزمایش DNA
- ارزیابی رفتاری
- آزمایشات دیداری و شنیداری
- غربالگری کاردرمانی
- پرسشنامههای رشدی مانند برنامه مشاهده تشخیصی اوتیسم، ویرایش دوم (ADOS-2)
این آزمایشات میتوانند به پزشکان کمک کنند تا یک ارزیابی دقیقتری از وضعیت کودک ارائه دهند و در صورت لزوم اقدامات لازم را انجام دهند. تشخیص اختلال طیف اوتیسم معمولاً توسط یک تیم متشکل از متخصصان مختلف شامل روانشناسان کودک، متخصصین کاردرمانی و آسیبشناسان گفتار و زبان انجام میشود.
خصوصیات مبتلایان به اوتیسم
هرچند شدت علائم در افراد مختلف بسیار متفاوت است، اما همهی افراد مبتلا به بیماری اوتیسم در زمینه مهارتهای اجتماعی و ارتباطی با مشکلاتی مواجهاند. به عنوان مثال، برخی کودکان هرگز در طول زندگی خود صحبت نمیکنند و بیشتر آنها علایق محدودی دارند و رفتارهای تکراری از خود نشان میدهند.
والدین ممکن است متوجه شوند که نوزادشان از برقراری تماس چشمی خودداری میکند یا به تماسهای احساسی پاسخ نمیدهد. کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً پاسخهای غیرعادی به تجربیات حسی دارند و ممکن است به صداها، بافتها، بوها یا طعمهای خاصی حساسیت نشان دهند. همچنین ممکن است دچار مشکلاتی در هماهنگی حرکتی و ضعف عضلانی باشند.
این کودکان ممکن است رفتارهای تکراری مانند به هم زدن دستها، تکان دادن بدن و یا تولید صداهای خاص را از اوایل زندگی نشان دهند. همچنین ممکن است اشیا را بارها به ترتیب بچینند یا برهم بزنند. در برخی موارد، کودکان به خود آسیب میزنند و از حرکات مکرر مانند گاز گرفتن دست یا ضربه زدن به سر استفاده میکنند.
نحوه رفتار با کودکان یا بزرگسالان مبتلا به اوتیسم
تربیت کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است چالشبرانگیز باشد، اما درک این نکته اهمیت دارد که این کودکان عمدتاً قصد بدرفتاری یا نافرمانی ندارند. آنها غالباً در برقراری ارتباط با دیگران یا مدیریت احساسات ناخوشایند خود با مشکلاتی مواجه هستند. بنابراین، این کودکان سزاوار محبت و شفقت هستند، نه تنبیه فیزیکی یا رفتار خشن.
برای آموزش رفتارهای مناسب به کودک مبتلا به اوتیسم، بهتر است از شرایط و برنامههای قابل پیشبینی پیروی کنید و خواستههای خود را با زبانی ساده بیان کنید. همچنین، در مواقعی که رفتارهای کودک ممکن است عجیب به نظر برسند، اما خطرناک نیستند، صبر و شکیبایی به خرج دهید. این رویکرد میتواند به ایجاد محیطی امن و مثبت برای رشد و یادگیری کودک کمک کند.
خانوادههایی که دارای اعضای مبتلا به بیماری اوتیسم هستند، ممکن است نگران باشند که زندگی با اختلال طیف اوتیسم برای بزرگسالان چگونه است. برخی از بزرگسالان مبتلا به اوتیسم قادرند به طور مستقل زندگی کنند و در محیط کار خود موفق باشند. در عوض، برخی دیگر ممکن است در طول زندگی به کمک یا حمایت مستمر نیاز داشته باشند. بنابراین، بسیار مهم است که حمایت و شفقت خود را از آنها دریغ نکنید.
جمعبندی
اختلال طیف اوتیسم (ASD) اثرات عمیقی بر ارتباطات و تعاملات اجتماعی افراد دارد. علائم بیماری اوتیسم معمولاً در سه سال اول زندگی ظاهر میشود و ممکن است شامل عدم پاسخگویی به نام، اجتناب از تماس چشمی و رفتارهای تکراری باشد. تشخیص زودهنگام این اختلال، معمولاً از طریق غربالگریهای استاندارد انجام میشود و نیاز به ارزیابی دقیقتری دارد که شامل مصاحبه با والدین و آزمایشهای مختلف است. عوامل خطر برای ASD شامل سابقه خانوادگی، سن بالای والدین و اختلالات ژنتیکی خاص است.
تربیت کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است دشوار باشد، اما درک این نکته که آنها عمدتاً به دنبال برقراری ارتباط هستند، اهمیت دارد. با استفاده از رویکردهای مثبت و برنامههای قابل پیشبینی همچنین، استفاده از خدمات پرستاری پرستار اول، والدین میتوانند به بهبود مهارتهای اجتماعی و ارتباطی کودکان خود کمک کنند.
سوالات متداول
چه علائمی ممکن است در کودکان مبتلا به اوتیسم مشاهده شود؟
علائم اوتیسم شامل عدم پاسخگویی به نام، اجتناب از تماس چشمی، تاخیر در توسعه مهارتهای گفتاری، رفتارهای تکراری و حساسیت به تجربیات حسی خاص است. برخی کودکان ممکن است علاقههای محدود و مشکلاتی در برقراری ارتباط با دیگران داشته باشند.
چگونه میتوان اختلال طیف اوتیسم را تشخیص داد؟
تشخیص ASD معمولاً از طریق غربالگریهای استاندارد مانند MCHAT در سنین 18 و 24 ماهگی انجام میشود. در صورت بروز علائم نگرانکننده، ارزیابیهای جامعتری از جمله مصاحبه با والدین و آزمونهای رفتاری و شنیداری صورت میگیرد.
آیا بیماری اوتیسم قابل درمان است؟
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد. اما با حمایتهای مناسب، از جمله درمانهای رفتاری و گفتاری، بسیاری از افراد مبتلا میتوانند مهارتهای اجتماعی و ارتباطی خود را بهبود بخشند و زندگی مستقلتری داشته باشند.
کودکان اوتیسم چه خصوصیاتی دارند؟
تاخیر در گفتار، عدم تماس چشمی با افراد، درک نکردن احساسات و انجام رفتارهای تکراری از خصوصیات کودکان اوتیسمی است.