زردی کودک که به انگلیسی به عنوان “neonatal jaundice” شناخته میشود، یکی از مشکلات رایجی بوده که ممکن است همه نوزادان از لحظه تولد با آن مواجه شوند. این وضعیت به واسطه افزایش سطح بیلیروبین در خون ایجاد میشود؛ اما این عارضه به چه معناست و چه عواملی ممکن است باعث بروز آن در نوزادان شوند؟ آیا مشکلات خاصی وجود دارد که برخی از نوزادان را مستعد ابتلا به یرقان کند؟
در این مقاله از مجله سلامتی پرستار اول، به بررسی علل، نشانهها و روشهای درمان زردی نوزاد خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری درباره این مشکل به دست آورید و با راههای مدیریت آن آشنا شوید. لازم به ذکر است که میتوانید از طریق پرستار کودک تجربیات بیشتری را برای نگهداری از کودک خود به کار بگیرید. بیاید بررسی کنیم که کرنیکتروس چیست؟
زردی کودک یا کرنیکتروس چیست؟
زردی کودک به تغییر رنگ پوست و سفیدی چشمها به رنگ زرد اشاره دارد و معمولاً به دلیل افزایش سطح بیلی روبین در خون نوزادان رخ میدهد. بیلی روبین، یک رنگدانه زردی است که به صورت طبیعی در گلبولهای قرمز خون تولید میشود. عموماً نوزادانی که پس از هفته سی و پنجم بارداری به دنیا میآیند، کمتر دچار زردی میشوند. با این حال، در برخی موارد خاص، افزایش غیرطبیعی بیلی روبین در خون نوزاد، به ویژه در شرایطی که عوامل خطر برای زردی شدید وجود دارد، میتواند به آسیب مغزی منجر شود.
زردی نوزادی عموماً در طی ۲ تا ۳ هفته بعد از تولد با روشهای درمانی دارویی، خانگی و یا با استفاده از دستگاه فتوتراپی بهبود مییابد و معمولاً عوارض بلندمدتی برای نوزاد ایجاد نمیکند. هرچند که این وضعیت در نوزادان امری رایج است، میزان بالای بیلی روبین در بعضی از نوزادان میتواند نیاز به بستری در بیمارستان و ارائه درمانهای پزشکی ویژه را به وجود آورد.
در پزشکی، بیماری زردی نوزادی تحت عنوان «هیپربیلیروبینمی نوزادی» یا «ایکتر نوزادی» شناخته میشود و به طور خاص به تغییر رنگ سفیدی چشم و پوست نوزاد به زرد اشاره دارد. همگی نوزادان تازه متولد شده معمولاً با سطح نامتعادل بیلی روبین مواجهاند که معمولاً بالاتر از ۲ میلیگرم در دسی لیتر است. اگر توان نگهداری از کودک را نداشتید میتوانید با کمک یک پرستار در منزل بهترین امکانات را دریافت کرده و از کودک خود مراقبت کنید.
چالشهای واقعی زمانی آغاز میشوند که سطح بیلی روبین از ۵ میلیگرم در دسی لیتر فراتر رود. این مشکل بیشتر در نوزادان زودرس مشاهده میشود و تحقیقات نشان میدهد که بیش از ۸۰ درصد از نوزادانی که قبل از ۹ ماهگی به دنیا میآیند، احتمال بروز زردی شدید را دارند.
علت زردی نوزاد چیست؟
علت زردی نوزاد را در این بخش بررسی خواهیم کرد. علل این عارضه در کودکان به شرح زیر است:
- زردی ناشی از شیر مادر: گاهی اوقات شیر مادر باعث افزایش سطح بیلیروبین میشود. این نوع زردی معمولاً بیضرر است.
- ناسازگاری خونی: اگر گروه خونی مادر و نوزاد با هم ناسازگار باشد (مثل ناسازگاری Rh)، ممکن است باعث تخریب سریعتر سلولهای قرمز خون نوزاد و افزایش بیلیروبین شود.
- نارس بودن: نوزادانی که نارس به دنیا میآیند، کبدشان به تکامل کافی نرسیده و دفع بیلیروبین کندتر است.
- مشکلات ژنتیکی: برخی اختلالات ژنتیکی میتوانند باعث نقص در متابولیسم بیلیروبین شوند.
این موارد علل اصلی زردی کودک هستند. اگر با مواردی همچون زردی شیر مادر روبهرو شدید، میتوانید با پرستاران مجموعه پرستار اول کمک بگیرید تا شما را راهنمایی کنند.
به نقل از وبسایت nhs :
زردی به دلیل تجمع بیلیروبین در خون ایجاد میشود. بیلیروبین یک ماده زرد رنگ است که زمانی تولید میشود که گلبولهای قرمز، که اکسیژن را در سراسر بدن حمل میکنند، تجزیه میشوند. زردی در نوزادان تازه متولد شده رایج است زیرا نوزادان تعداد زیادی گلبول قرمز در خون خود دارند که به طور مداوم تجزیه و جایگزین میشوند. همچنین، کبد نوزاد تازه متولد شده هنوز به طور کامل توسعه نیافته است، بنابراین در از بین بردن بیلیروبین از خون کمتر مؤثر است.
معمولاً تا زمانی که نوزاد حدود ۲ هفتگی میشود، کبد او در پردازش بیلیروبین مؤثرتر میشود، بنابراین زردی معمولاً تا این سن به خودی خود اصلاح میشود و مشکلی ایجاد نمیکند. در تعداد کمی از موارد، زردی میتواند نشانهای از یک مشکل بهداشتی زمینهای باشد. این معمولاً زمانی است که زردی بلافاصله پس از تولد (در ۲۴ ساعت اول) ظاهر شود.
انواع زردی کودک
انواع زردی در کودکان شامل موارد زیر هستند:
زردی فیزیولوژیک کودکان
این نوع زردی معمولاً در نوزادان سالم در روزهای اول زندگی اتفاق میافتد و معمولاً بدون نیاز به درمان بهبود مییابد. این زردی معمولاً در روز دوم یا سوم بعد از تولد ظاهر شده و به طور طبیعی پس از یک یا دو هفته بهبود مییابد.
زردی غیرطبیعی (پاتولوژیک) نوزاد
اگر زردی شدید باشد یا در روز اول زندگی ظاهر شود، میتواند نشانهای از یک مشکل زیر باشد:
-
-
- زردی نوزادان نارس: نوزادان زودرس (قبل از هفته 37) ممکن است به طور قابل توجهتری دچار زردی شوند.
- عدم تطابق گروه خونی: اگر مادر و نوزاد، گروه خونی متفاوتی داشته باشند، مانند Rh یا گروههای ABO، سیستم ایمنی بدن مادر ممکن است به گلبولهای قرمز نوزاد حمله کند و باعث تجزیه سریع آنها و افزایش بیلیروبین شود.
- عفونتها: برخی عفونتها میتوانند منجر به افزایش بیلیروبین شوند.
- نقص در گلبولهای قرمز: برخی مشکلات مانند آنمی میتواند باعث افزایش تجزیه گلبولهای قرمز و متعاقب آن افزایش بیلیروبین شود.
- کبد غیرطبیعی: نقص کبدی یا مشکلات مادرزادی که عملکرد کبد را تحت تأثیر قرار میدهد.
-
علائم زردی کودک
با آگاهی از علائم زردی کودک، میتوانید مانند پاکسازی جرم گوش کودکان به سرعت اقدامات لازم برای درمان را انجام دهید. علیرغم اینکه در دو روز اول بستری در بیمارستان، نوزاد و مادر به طور مرتب مورد آزمایش و معاینه قرار میگیرند، اما ممکن است نشانههای زردی چند روز بعد خود را نشان دهند.
زردی نوزادان معمولاً از روز دوم تا چهارم پس از تولد با زرد شدن پوست و سفیدی چشمها خود را آشکار میسازد. برای بررسی زردی نوزاد، میتوانید به آرامی روی پیشانی یا بینی او فشار ملایمی وارد کنید. اگر پوست نوزاد شما پس از این فشار به نظر زرد بیاید، احتمالاً زردی خفیفی دارد. توجه داشته باشید که اگر زردی وجود نداشته باشد، رنگ پوست به طور موقتی کمرنگتر از رنگ طبیعی خواهد بود. بهتر است این بررسی را در محیطی با نور مناسب و در نور طبیعی روز انجام دهید.
زردی ممکن است در نواحی شکم و پاها نیز مشاهده شود که باید به آن توجه کنید. همچنین، علائم دیگری مانند کولیک نوزادان، گریههای مکرر، مشکل در دفع، دلدرد و امتناع از شیر خوردن نیز میتوانند دلالت بر زردی داشته باشند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، بهتر است با پزشک اطفال خود مشورت کنید.
لازم به ذکر است که اگر سطح بیلیروبین خون نوزاد بیش از ۵ میلیگرم بر دسیلیتر باشد، شرایط او نگرانکننده است و به مراقبت پزشکی نیاز دارد. در نوزادان زودرس، زردی معمولاً در روز پنجم تا هفتم تولد به اوج خود میرسد و نشانههای حادتری را از خود نشان میدهد.
در چنین وضعیتی، درمان نوزاد ممکن است به مدت دو ماه به طول بینجامد. بسته به نتیجه آزمایشها و جدول زردی نوزاد، پزشک تشخیص میدهد که نوزاد به چه نوع درمانی نیاز دارد. تشخیص و تعیین بهترین روش درمان تنها با نظر پزشک متخصص اطفال انجام میشود. در مواردی که سطح بیلیروبین به شدت افزایش یابد، نوزاد باید در بیمارستان بستری شود و تحت مراقبت مداوم قرار گیرد.
زردی کودک معمولاً ناشی از افزایش سطح بیلیروبین در خون است که میتواند به دلایل مختلفی بروز کند. علائم زردی شامل موارد زیر است:
- تغییر رنگ پوست: پوست و سفیدی چشمها به رنگ زرد تغییر میکند.
- خوابآلودگی: نوزاد ممکن است کمتر از حالت طبیعی بیدار شود.
- کم خوردن یا عدم تغذیه: ممکن است نوزاد کمتر شیر بخورد.
- تغییر در ادرار و مدفوع: ادرار ممکن است تیرهتر و مدفوع ممکن است رنگ کمرنگتری داشته باشد.
- تحریکپذیری: نوزاد ممکن است به راحتی تحریکپذیر باشد.
درمان زردی نوزادان
درمان زردی کودک بستگی به علت و شدت آن دارد. برخی از روشهای درمانی شامل موارد زیر هستند:
- نور درمانی: استفاده از لامپهای مخصوص برای کاهش سطح بیلی روبین در خون.
- تغذیه مکرر: افزایش دفعات تغذیه نوزاد برای کمک به خروج بیلیروبین از بدن.
- داروها: در برخی موارد، ممکن است داروهایی تجویز شود.
- پلاسمای تعویض: در موارد شدید، ممکن است لازم باشد خون نوزاد تعویض شود.
خطرات و عوارض زردی کودکان چیست؟
زردی در بسیاری از نوزادان شایع است و معمولاً به خودی خود بدون عوارض شدید برطرف میشود؛ اما در برخی موارد ممکن است خطرات و عوارض جدیتری ایجاد کند. خطرات و عوارض زردی کودکان شامل موارد زیر است:
- آسیب مغزی (کرنیکتروس): اگر سطح بیلیروبین به میزان خطرناکی بالا برود و درمان نشود، ممکن است به مغز آسیب برساند که میتواند منجر به مشکلاتی مانند اختلالات حرکتی، مشکلات شنوایی و ناتوانیهای یادگیری شود.
- اختلالات حرکتی: بالا رفتن سطح بیلیروبین میتواند بر روی سیستم عصبی تاثیر بگذارد و باعث حرکات غیرعادی یا مشکلات حرکتی شود.
- نارسایی کبد: در موارد نادر، زردی ممکن است به دلیل مشکلات کبدی یا نارسایی کبد باشد که میتواند عوارض جدیتری به همراه داشته باشد.
- عفونت: نوزادان مبتلا به زردی ممکن است در معرض خطر عفونتهای دیگر باشد، به ویژه اگر زردی ناشی از بیماریهای زمینهای باشند.
- مشکلات تغذیه: زردی شدید میتواند منجر به کاهش اشتها و مشکلات تغذیهای شود که ممکن است بر روی رشد و توسعه نوزاد تأثیر بگذارد.
راه های پیشگیری از زردی نوزادان
پیشگیری از زردی کودکان به شدت زردی و علت آن بستگی دارد، اما برخی از اقدامات عمومی شامل موارد زیر هستند:
- تغذیه مناسب: مطمئن شوید که نوزاد به خوبی تغذیه میشود. هنگام از شیر گرفتن کودک باید به این مسئله دقت شود.
- نظارت بر نوزاد: مراقبت و نظارت دقیق بر علائم زردی و مشاوره با پزشک در صورت بروز علائم.
- مراقبتهای بارداری: اهمیت به مراقبتهای پیش از زایمان و انجام آزمایشهای لازم.
زردی کودک وضعیت شایعی است که نیاز به توجه ویژه دارد. با شناخت علائم و مشاوره به موقع با پزشک، میتوان از عوارض جدی آن جلوگیری کرد. در صورتی که زردی نوزاد شما مشکوک است، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
سوالات متداول
1- آیا زردی در همه نوزادان رخ میدهد؟
بله، زردی در اکثر نوزادان به ویژه در روزهای اول زندگی طبیعی است، اما باید تحت نظر پزشک باشد.
2- زردی در کودکان تا چه مدت باید ادامه یابد؟
معمولاً زردی در کودکان در عرض 2 تا 3 هفته برطرف میشود، اما در برخی موارد ممکن است نیاز به درمان داشته باشد.
3- آیا زردی نوزادان خطرناک است؟
در اکثر موارد، زردی نوزاد خطرناک نیست؛ اما در صورت درمان نشدن میتواند عوارض جدی به همراه داشته باشد.
4- چگونه میتوانم از زردی نوزاد پیشگیری کنم؟
تغذیه مرتب و نظارت بر نوزاد در روزهای اول، میتواند به پیشگیری از زردی کمک کند.
