بیخوابی شبانه در کودکان یکی از مشکلات شایع در کودکان است که نه تنها برای خود کودک بلکه برای والدین نیز میتواند بسیار دشوار و استرسزا باشد. خواب کافی و باکیفیت برای رشد جسمی و روانی کودکان ضروری است؛ با این حال، عوامل مختلفی میتوانند منجر به اختلالات خواب و بیخوابی در کودکان شوند. عواملی مانند استرس، تغییرات محیطی، عادات نادرست خواب و برخی بیماریها میتوانند منجر به بیخوابی در کودکان شوند. این مسئله، در صورت عدم درمان مناسب، میتواند به مشکلاتی از جمله کاهش تمرکز، افت تحصیلی و افزایش اضطراب در کودک بیانجامد.
برای بهبود بیخوابی در کودکان، لازم است ابتدا علل زمینهای آن را شناسایی و سپس راهکارهای مناسبی برای رفع آنها انتخاب شود. در این مقاله، به بررسی عوامل ایجادکننده بیخوابی در گروههای سنی مختلف کودکان و نیز راههای درمانی مؤثر برای آن خواهیم پرداخت. علاوه بر این، توصیههایی برای ایجاد محیط مناسب خواب و بهبود عادات خواب در کودکان ارائه خواهد شد که پرستار کودک می بایست با آن ها آشنا باشد.
علت بیخوابی کودکان در شب
بیخوابی در کودکان میتواند دلایل مختلفی داشته باشد و این دلایل بر اساس سن کودک تغییر میکنند. در ادامه، به دلایل بیخوابی در کودکان با توجه به گروههای سنی مختلف میپردازیم:
- دلیل بی خوابی نوزادان و کودکان خردسال (۰-۳ سال)
بیخوابی در نوزادان معمولاً به دلیل گرسنگی، کولیک در نوزادان، اضطراب جدایی یا رویش دندان است. نوزادان به طور طبیعی به چرخههای خواب کوتاهتری نیاز دارند و ممکن است شبها بیشتر بیدار شوند. در برخی موارد، صدای نوزاد در خواب نیز میتواند والدین را بیدار کند و موجب بیخوابی در هر دو طرف شود.
- دلایل بی خوابی شبانه کودکان پیشدبستانی (۳-۵ سال)
این گروه سنی با محیط اطراف خود آشناتر میشوند و گاهی به دلیل کابوسها و ترسهای شبانه از خواب بیدار میشوند. نیاز به توجه و تغییرات در برنامه خواب نیز میتواند موجب اختلال در خواب آنها شود.
- علت بیخوابی شبانه کودکان دبستانی (۶-۱۰ سال)
در سنین دبستان، فشارهای تحصیلی و اجتماعی میتواند بر خواب کودکان تأثیر بگذارد. اضطراب مدرسه و روابط دوستانه نیز از دلایل بیخوابی در این گروه سنی است. استفاده از وسایل الکترونیکی مانند بازیهای ویدیویی نیز میتواند به دلیل کاهش تولید ملاتونین منجر به بیخوابی شود.
- دلایل بی خوابی شبانه نوجوانان (۱۱-۱۸ سال)
بیخوابی در نوجوانان ممکن است به دلایل هورمونی، استرس و فشارهای تحصیلی رخ دهد. تغییرات هورمونی در دوران بلوغ میتواند به تأخیر در خواب منجر شود و استفاده از تلفن همراه یا تبلت قبل از خواب نیز خواب را مختل میکند. برای این گروه، عدم پیروی از برنامه خواب منظم نیز مشکلساز است و میتواند باعث ایجاد اختلال حمله خواب شود.
به نقل از وبسایت رسمی raisingchildren.net.au :
بی خوابی دلایل مختلفی دارد. این موارد عبارتند از:
- تداعی خواب – به عنوان مثال، زمانی که کودک نمی تواند بدون شیشه شیر، والدین نزدیک یا موسیقی در پس زمینه بخوابد.
- رفتار قبل از خواب – به عنوان مثال، زمان زیاد صفحه نمایش یا زمان کافی برای فعالیت های آرام و ساکت قبل از خواب
- مسائل عاطفی – به عنوان مثال، استرس، اضطراب کودک، افسردگی کودک، اضطراب نوجوان یا افسردگی نوجوان
- عوامل محیطی – به عنوان مثال، یک محیط خواب گرم یا پر سر و صدا
- شرایط پزشکی – به عنوان مثال، آسم، اگزما، آپنه خواب یا سندرم پای بی قرار
- بیماری هایی که خواب راحت را سخت می کنند – به عنوان مثال، سرماخوردگی یا عفونت گوش
- داروهایی که ممکن است کودکان را هوشیارتر کند – به عنوان مثال، داروهای ضد افسردگی، قرص های سرماخوردگی و آنفولانزا، یا داروهایی که برای درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) استفاده می شوند.
- کافئین – به عنوان مثال، نوشیدنی های انرژی زا، قهوه، چای، شکلات یا کولا.
جدول میزان خواب کودکان بر اساس سن
میزان خواب مورد نیاز برای هر کودک به سن او بستگی دارد. بر اساس تحقیقات مختلف، میزان خواب توصیهشده برای کودکان به شرح زیر است:
| سن | مدت زمان خواب در شبانه روز |
| 0 الی 3 ماه | 14 الی 17 ساعت |
| 4 الی 11 ماه | 12 الی 15 ساعت |
| 1 الی 2 سال | 11 الی 14 ساعت |
| 3 الی 5 سال | 10 الی 13 ساعت |
| 6 الی 13 سال | 9 الی 11 ساعت |
| 14 الی 17 سال | 8 الی 10 ساعت |
این میزان خواب به کودک کمک میکند تا انرژی لازم برای فعالیتهای روزانه خود را به دست آورد و در عین حال تمرکز و عملکرد تحصیلی او نیز بهبود یابد. شما میتوانید برای تنظیم خواب بچه ها از خدمات پرستار اول استفاده کنید.
راهکارهای بهبود خواب شبانه کودکان
داشتن خواب باکیفیت برای رشد و سلامت جسمی و روانی کودکان اهمیت زیادی دارد. در زیر به راهکارهایی که میتوانند به بهبود کیفیت خواب کودکان کمک کنند، با شرح بیشتری میپردازیم.
ایجاد محیط خواب آرام و تاریک برای درمان بی خوابی شبانه کودکان
اتاق خواب کودک باید محیطی آرام، امن و راحت باشد تا او بدون نگرانی به خواب برود. برای این کار:
- کاهش نور
استفاده از چراغهای کمنور و عدم استفاده از نورهای قوی یا نور آبی در اتاق خواب میتواند به مغز کودک سیگنال خواب ارسال کند. - کاهش صداهای مزاحم
از حذف یا کاهش صداهای مزاحم در خانه، مانند تلویزیون، گفتوگوهای بلند، یا سر و صدای خیابان اطمینان حاصل کنید. دستگاههایی مثل دستگاههای نویز سفید میتوانند به خنثی کردن صداهای ناگهانی کمک کنند. - تنظیم دمای اتاق
دمای معتدل بین ۱۸-۲۲ درجه سانتیگراد معمولاً برای خواب کودک مناسب است. دمای بالا یا پایین میتواند خواب او را مختل کند. - استفاده از وسایل خواب راحت
یک تختخواب راحت، با بالش و پتوی مناسب، نقش مهمی در خواب آرام کودک دارد. استفاده از ملحفههایی با جنس نرم و لطیف نیز میتواند به افزایش آرامش کودک کمک کند.
درمان بی خوابی شبانه بچه ها با محدود کردن استفاده از وسایل الکترونیکی
وسایل الکترونیکی مانند تلویزیون، تبلت، گوشی و بازیهای ویدیویی به دلیل نور آبیای که منتشر میکنند، تولید ملاتونین (هورمون خواب) را کاهش میدهند و مغز را در حالت تحریک قرار میدهند. برای بهبود خواب کودک:
- تعیین محدودیت زمانی
بهتر است یک ساعت پیش از خواب، کودک از این وسایل استفاده نکند. اگر لازم است، والدین میتوانند برای تمام اعضای خانواده قوانینی برای محدود کردن استفاده از وسایل الکترونیکی پیش از خواب وضع کنند. - مکانیابی وسایل الکترونیکی
نگهداری وسایل الکترونیکی خارج از اتاق خواب یا جمعآوری آنها پیش از خواب، میتواند به کودک کمک کند تا به آسانی بخوابد.
تعیین برنامه خواب منظم برای بیخوابی بچه ها
برنامه منظم خواب، بدن کودک را برای خواب و بیداری در ساعت مشخص تنظیم میکند. رعایت یک برنامه ثابت به کودکان کمک میکند سریعتر به خواب بروند و به آسانی از خواب بیدار شوند.
زمان ثابت خواب و بیداری: تلاش کنید هر شب کودک را در ساعت ثابتی به خواب ببرید و هر روز در ساعت مشخصی بیدار کنید، حتی در تعطیلات آخر هفته.
دوری از چرتهای طولانی در عصر: چرتهای طولانی یا عصرانه باعث میشوند کودک در شب خوابآلود نشود. اگر کودک به چرت نیاز دارد، بهتر است چرتی کوتاه و در اوایل روز باشد.
آمادهسازی کودک برای خواب
پیش از خواب، کودک را برای استراحت آماده کنید تا ذهن و بدن او آرام شود. در این زمینه میتوانید از فعالیتهای زیر بهره ببرید:
- خواندن کتاب
خواندن کتابهای آرام و بدون هیجان میتواند ذهن کودک را برای خواب آماده کند. کتابهای تصویری ساده و داستانهای آرام معمولا مفید هستند.\ - گوش دادن به موسیقی آرام
موسیقی ملایم یا صداهای طبیعت میتواند به کاهش اضطراب و آمادهسازی کودک برای خواب کمک کند. - گفتوگوی آرام
به کودک فرصت بدهید تا احساسات خود را به شما بیان کند. شنیدن حرفهای او درباره نگرانیها یا خوشحالیهای روزانهاش میتواند اضطرابهای روز را کاهش دهد و او را آرامتر کند.
تشویق به فعالیت بدنی روزانه برای بهبود بیخوابی شبانه کودک
فعالیت بدنی روزانه به تخلیه انرژی و بهبود خواب کمک میکند. فعالیتهای بدنی میتوانند شامل بازی در فضای باز، دوچرخهسواری، شنا، ورزشهای تیمی یا حتی بازیهای ساده در خانه باشند. با این حال:
اجتناب از فعالیت شدید قبل از خواب: فعالیتهای سنگین و هیجانآور در ساعات نزدیک به خواب، میتواند کودک را بیش از حد تحریک کرده و خواب او را به تعویق بیندازد. بهتر است این نوع فعالیتها را به اوایل روز موکول کنید.
- کاهش مصرف کافئین و شکر در ساعات پایانی روز
کافئین و شکر موجب تحریک مغز شده و میتوانند مانع از خوابیدن کودک شوند. نوشیدنیها و غذاهای حاوی کافئین (مانند شکلات، نوشابهها، چای و قهوه) بهتر است چندین ساعت قبل از خواب مصرف نشوند. - تامین خوراکیهای آرامشبخش: اگر کودک پیش از خواب احساس گرسنگی میکند، به او یک خوراکی سبک و آرامشبخش مانند شیر گرم یا یک عدد میوه کوچک بدهید.
کاهش استرس و اضطراب پیش از خواب
بسیاری از کودکان به دلیل اضطراب یا نگرانیهای روزانه نمیتوانند به راحتی به خواب بروند. والدین میتوانند با حمایت عاطفی و روشهای آرامشبخش به کاهش اضطراب در کودک کمک کنند. از جمله این روشها:
- تمرینات تنفس عمیق: تمرین تنفس عمیق به کودک کمک میکند تا با آرام کردن بدن و ذهن خود، به خواب عمیق برود.
- تمرینات ذهنآرامی یا مدیتیشن مخصوص کودکان: برخی از نرمافزارها و ویدئوها تمرینات ساده ذهنآرامی برای کودکان ارائه میدهند که میتواند به کاهش اضطراب و بهبود خواب کمک کند.
- ایجاد یک روتین خواب مشخص و قابل پیشبینی
- کودکان با وجود عادت به روالهای مشخص، احساس آرامش بیشتری میکنند. روتین خواب میتواند شامل موارد زیر باشد:
مسواک زدن، خواندن داستان، خاموش کردن چراغها و گفتن شب بخیر: این روتینها به کودک کمک میکنند تا بدن و ذهن خود را به آرامی به حالت خواب ببرند. - ارتباط و همدلی با کودک
شنیدن نگرانیها و احساسات کودک، به او کمک میکند تا احساس امنیت و حمایت داشته باشد. والدین میتوانند زمانی را پیش از خواب به گفتوگوی آرام با کودک اختصاص دهند و از احساساتش پرسش کنند. این همدلی، استرس را کاهش داده و زمینه خواب بهتری فراهم میکند.
ایجاد حس مثبت نسبت به خواب
بعضی از کودکان ممکن است با خواب احساس ناراحتی یا ترس داشته باشند. والدین میتوانند با تعریف داستانهای مثبت درباره خواب، یا گفتن اینکه خواب به آنها انرژی میدهد، ذهنیت مثبتی نسبت به خواب ایجاد کنند. همچنین:
پاداش دادن به برنامه خواب منظم: اگر کودک به برنامه خواب خود پایبند بود، میتوان از پاداشهای کوچک یا تعریف کردن از او برای ایجاد انگیزه استفاده کرد.
درمان بیخوابی شبانه در کودکان
درمان بیخوابی کودکان میتواند به دو دسته درمانهای دارویی و غیر دارویی تقسیم شود.
- درمان غیر دارویی بی خوابی بچه ها در شب
شامل تنظیم برنامه خواب، کاهش استرس، ایجاد محیط مناسب برای خواب و تغییر عادات روزانه مانند کاهش استفاده از کافئین است. به عنوان مثال، یک پرستار کودک میتواند به والدین کمک کند تا برنامه خواب کودک را رعایت کرده و محیط خواب مناسبی را برای او فراهم کنند.
- درمان دارویی بی خواب شبانه کودکان
در موارد خاص، پزشک ممکن است از مکملهای ملاتونین برای تنظیم چرخه خواب کودک استفاده کند. استفاده از داروهای خوابآور و گیاهان آرامشبخش مانند بابونه یا سنبلالطیب باید تحت نظر پزشک صورت گیرد تا از عوارض جانبی جلوگیری شود. بخصوص اگر بیخوابی کودکان به دلیل عفونت هایی مانند عفونت گوش میانی در کودکان باشد باید با روش های دارویی درمان شود.
نکات کلیدی برای بهبود خواب کودکان در شب
برای درمان بی خوابی شبانه در کودکان نکات و موارد زیادی وجود دارد که می بایست رعایت نمود که در ادامه تعدادی از این موارد را به صورت کامل خدمتتان شرح خواهیم داد:
- فعالیت بدنی روزانه
کودک را به انجام فعالیتهای بدنی در طول روز تشویق کنید تا انرژی خود را مصرف کند و شبها راحتتر بخوابد. - محدود کردن مصرف کافئین
مصرف نوشیدنیها و غذاهای حاوی کافئین مانند شکلات و نوشابهها در ساعات پایانی روز میتواند خواب کودک را مختل کند. - ارتباط و گفتگو با کودک
اگر کودک به دلیل نگرانی یا اضطراب نمیتواند بخوابد، شنیدن مشکلاتش و برقراری ارتباط دوستانه با او میتواند استرس او را کاهش دهد.
بیخوابی در کودکان مشکلی است که در صورت عدم توجه به آن، میتواند به تأثیرات منفی جدی بر رشد جسمی و روانی کودک منجر شود. والدین باید با استفاده از روشهای غیر دارویی مانند تنظیم برنامه خواب و ایجاد محیطی آرام، به کودک خود در بهبود کیفیت خواب کمک کنند.
همچنین، در مواردی که بیخوابی ادامه پیدا کند، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنند تا دلایل پزشکی و روانشناختی بررسی شود. شرکت پرستاری “پرستار اول” آماده است تا در مواردی که نیاز به پرستار کودک یا پرستار در منزل دارید، خدمات لازم را ارائه دهد تا کودک بتواند در محیطی آرام و منظم رشد کند و خوابی آسوده داشته باشد.
سوالات متداول
دلایل اصلی بیخوابی در کودکان چیست؟
بیخوابی در کودکان میتواند به دلایلی مانند اضطراب، تغییرات در برنامه روزانه، مشکلات بهداشتی یا عادات نادرست خواب رخ دهد.
چگونه میتوان بیخوابی کودکان را درمان کرد؟
درمان بیخوابی در کودکان شامل روشهای غیر دارویی مانند تنظیم روال خواب، ایجاد محیط مناسب برای خواب و در موارد خاص، استفاده از داروهای تجویزی تحت نظر پزشک است.
چه مقدار خواب برای کودکان در سنین مختلف توصیه میشود؟
میزان خواب توصیهشده برای کودکان بسته به سن متفاوت است؛ برای مثال، نوزادان نیاز به ۱۴-۱۷ ساعت خواب و کودکان دبستانی به ۹-۱۱ ساعت خواب نیاز دارند.
آیا استفاده از وسایل الکترونیکی قبل از خواب باعث بیخوابی در کودکان میشود؟
بله، استفاده از وسایل الکترونیکی قبل از خواب میتواند تولید ملاتونین را کاهش دهد و باعث بیخوابی شود. توصیه میشود حداقل یک ساعت قبل از خواب از این وسایل استفاده نشود.
