پرخاشگری در کودکان یکی از مسائل مهم و پیچیده در حوزه روانشناسی کودک به شمار می‌رود. این رفتار که میتواند به شکل فیزیکی یا کلامی بروز کند، میتواند تأثیرات منفی بر روابط اجتماعی و عملکرد تحصیلی کودکان داشته باشد.
اغلب، پرخاشگری ناشی از ترکیب عوامل محیطی، ژنتیکی و روانی است. شناخت علل و مکانیسم‌های این رفتار میتواند به والدین، معلمان و مشاوران کمک کند تا راهکارهای مؤثرتری برای مدیریت و کاهش پرخاشگری در کودکان ایجاد کنند. همچنین برخی تصمیم می‌گیرند با استخدام پرستار کودک روش بهتری برای درمان وی اتخاذ نمایند.
تحقیقات نشان داده‌اند که با به‌کارگیری روش‌های شناختی-رفتاری و ایجاد یک محیط حمایتی، می‌توان به بهبود وضعیت روانی این کودکان و کاهش رفتارهای پرخاشگرانه آنها یاری رساند. اما چه انواعی از پرخاشگری وجود دارد و علائم آن چیست؟ اگر این موضوع ذهن شما را نیز مشغول کرده است، با ما در ادامه این مطلب از پرستار اول همراه شوید تا به بررسی دقیق‌تری از این موضوع بپردازیم.
پرخاشگری کودک چیست؟
در یک تعریف عمومی پرخاشگری یعنی آسیب رساندن یا صدمه زدن عاطفی روحی به شخص مقابل یا خود می باشد. این کار ممکن است با قصد و نیت قبلی انجام بپذیرد یا هیچ نوع هدفی پشت آن نباشد.. پرخاشگری و خشونت یک پدیده ساختاری و چند بعدی است و دارای کارکردهای مثبت می باشد. در زبان عامه پرخاشگری را تنها به معنای زور ورزی و خشونت به کار می برند ولی چنین استنباطی تنها بخشی از مفهوم پرخاشگری را پوشش می دهد. بنا به تعریف ارونسون، پرخاشگری عملی است که هدف آن اعمال صدمه و رنج به دیگری است.
پرخاشگری در کودکان یکی از اختلالات رفتاری است که معمولاً برای والدین و معلمان نگرانی‌هایی را به همراه دارد. این نوع رفتار میتواند واکنش‌های عاطفی نظیر اضطراب، خجالت و حتی عصبانیت را در والدین به وجود آورد و آنها را به موقعیتی سردرگم و ناامید دچار کند، زیرا نمی‌دانند چگونه باید با این وضعیت مواجه شوند.
در برخی موارد، پرخاشگری بخشی از روند رشد طبیعی کودک محسوب شده و در این شرایط طبیعی در نظر گرفته می‌شود. اما اگر این رفتار از حد معمول فراتر رود، ضروری است که والدین به آن توجه بیشتری داشته باشند. کودکانی که رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند معمولاً افراد خودانگیخته، بی‌قرار و حساس هستند. طبق پژوهش‌های اخیر، این پدیده ارتباطی با مهارت‌های گفتاری و همچنین ویژگی‌های ذاتی هر کودک دارد.
در حالی که بروز پرخاشگری در کودکان میتواند امری عادی باشد، اگر این رفتار به صورت مکرر و مشابه صورت گیرد، میتواند نگران‌کننده نیز باشد. این نوع رفتار معمولاً ریشه در ناتوانی کودک در مدیریت خشم، عوامل زیستی، سوءرفتار والدین یا عدم مهارت‌های ارتباطی دارد و به این ترتیب نیازمند دقت و بررسی بیشتر از سوی خانواده و مربیان است. اگر در این زمینه نیاز به اطلاعات بیشتری داشته باشید، می‌توانید از پرستار در خانه کمک بگیرید.
به نقل از وبسایت camh :
پرخاشگری عملی یا تهدیدی است که با هدف آسیب رساندن به فرد دیگری، به‌صورت جسمی یا روانی انجام می‌شود. این موضوع در کودکان و جوانان یک مسئله مهم اجتماعی است، زیرا میتواند هم به خود فرد و هم به خانواده، جامعه و کل اجتماع آسیب بزند. انواع پرخاشگری شامل فیزیکی، کلامی و رفتارهای مخفی مانند دروغ‌گویی و سرقت است. جلوگیری از پرخاشگری با ایجاد روابط مثبت، محیط امن و تقویت مهارت‌های مدیریت احساسات ممکن است. عوامل مختلفی مانند وضعیت خانوادگی، محیط زندگی و ویژگی‌های فردی می‌توانند احتمال پرخاشگری را افزایش یا کاهش دهند.
علت پرخاشگری کودکان
پرخاشگری کودک نشانه‌ای از وجود مشکلات مختلف زمینه‌ای است. این اختلال رفتاری میتواند به اشکال متعدد و در نتیجه مسائل روانی، پزشکی و شرایط محیطی بروز کند. اولین گام در درمان پرخاشگری، شناسایی علل آن است. علل ایجاد این رفتار در کودک پرخاشگر را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
1- الگوپذیری از خانواده یا والدین
شاید این جمله را چندین بار از رسانه ها یا در بیلبوردهای شهرمان دیده ایم: ” کودکان نگاه می کنند کودکان یاد می گیرند”. دوران یادگیری کودکان در سنین کودکی می باشد و شخصیت آن ها بین سن 4 تا 7 سالگی تکمیل و تا سن 20 سالگی تثبیت می شود. پس هر رفتاری که از طرف والدین در خانه اعمال شود کودکان همان رفتار را یاد می گیرند و از خود نشان می دهند. لزوم ندارد والدین با کودک پرخاشگر باشند تا او یاد بگیرد، اگر یکی از والدین با هر عضوی از خانواده رفتار خشونت آمیزی داشته باشد کودک نیز تحت تاثیر همان رفتار قرار گرفته و شروع به پرخاشگری می کند. هیچ کودکی از همان بدو تولد و سخن گفتن رفتار بدی ندارد و رفتار ها نیز تحت تاثیر ژنتیک نبوده و در دوران کودکی تکمیل می شود.
2- مهارت های ارتباطی ضعیف
یکی از دلایلی که باعث پرخاشگری کودکان می شود، مهارت های ارتباطی ضعیف است. کودکانی که هیچ گونه هم بازی ندارند، با یک خانواده افسرده زندگی می کنند، منزوی بوده و با هیچ کسی رابطه ندارند، شروع به پرخاشگری می کنند. پرستار کودک پرخاشگر در این شرایط باید به عنوان یک دوست عمل کرده و همیشه با کودک در ارتباط باشد. و راه های ارتباطی کودک با جامعه را افزایش دهد تا کودک به یک فرد با روابط اجتماعی بالا تبدیل شود.
3- روان‌پریشی
بیماری‌های روان‌پریشی نیز می‌توانند به پرخاشگری منجر شوند. به عنوان مثال، کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است به محرک‌های درونی پاسخ دهند که باعث آزار آنها می‌شود. همچنین، این کودکان ممکن است به دلیل احساس عدم اعتماد یا ترس، رفتار پرخاشگرانه از خود نشان دهند.
4- ناامیدی
کودکانی که با مشکلات شناختی یا ارتباطی مانند اوتیسم مواجه هستند، ممکن است به دلیل ناتوانی در بیان احساسات خود در موقعیت‌های اضطرابی یا ناراحت‌کننده، پرخاشگری را به نمایش بگذارند.
5- تکانشگری
کودکان مبتلا به ADHD (اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی) ممکن است با تصمیم‌گیری نامناسب و رفتار تکانشی، پرخاشگری کنند. این کودکان معمولاً عواقب اعمال خود را در نظر نمی‌گیرند و ممکن است در لحظات غیر منطقی اقداماتی ناپسند انجام دهند.
6- اختلال سلوک
پرخاشگری بخشی از اختلال سلوک است. برخلاف کودکانی که به دلیل عدم توجه به عواقب رفتارهای خود پرخاشگر می‌شوند، کودکان مبتلا به اختلال سلوک به طور عمدی و بدخواهانه عمل می‌کنند و نیاز به درمان و پیش‌بینی متفاوتی دارند.
7- آسیب فیزیکی
در برخی موارد، دلایل بیولوژیکی نیز می‌توانند موجب بروز پرخاشگری شوند؛ مانند آسیب به لوب پیشانی یا انواع خاصی از صرع. در این شرایط، ممکن است دلیل مشخصی برای بروز رفتارهای پرخاشگرانه وجود نداشته باشد.
8- تروما
در نهایت، پرخاشگری در کودکان یا نوجوانان ممکن است ناشی از تجربیات استرس‌زا یا یادآوری خاطرات آسیب‌زا باشد. با این حال، این پدیده نسبتا نادر است و در صورت بروز مکرر پرخاشگری، ممکن است نشانگر یک مشکل عاطفی جدی‌تر باشد.
9- آسیب های جسمی و مصرف دارو
کودکانی که بنا به بیماری های خاص مانند صرع در کودکان، تحت نظارت بوده و دارو های زیادی را مصرف می کنند رفتار پرخاشگرانه ای از خود نشان می دهند. حتی کودکانی که بنا به دلایلی آسیب جسمی دیده اند و توانایی انجام بعضی از کارها را نداشته باشند نیز رفتار خشونت آمیزی از خود نشان می دهند. در این صورت والدین یا پرستار کودک باید با کودک مدارا کرده و با صبوری راه های رفتار درست را به کودک نشان دهند.
10- پرخاشگری در مدرسه
گاهی کودکان در مدرسه قربانی خشونت می شوند؛ و این قربانی شدن باعث می شود که خود آنها نیز عامل خشونت شوند. معمولا کودک در صورت مشاهده موارد زیر در مدرسه، رفتار پرخاشگرانه از خود نشان می دهد:
- مورد تمسخر قرار گرفتن توسط کودکان و دانش آموزان دیگر
- تنبیه توسط مسئولین مدرسه و یا معلم
- کتک خوردن توسط بچه های دیگر
- گم کردن اشیاء و لوازم تدریس
- افت تحصیلی
- …
به طور کلی، باید دقت داشت که شناسایی دقیق علل زمینه‌ای بیش فعالی در کودکان اهمیت زیادی دارد و گام اول در راه درمان محسوب می‌شود.
نشانه های کودک پرخاشگر
پرخاشگری در کودکان میتواند به شکل‌های مختلفی بروز کند و علائم آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رفتارهای فیزیکی
- رفتارهای کلامی
- خودآزاری
- رفتارهای تخریبی
- عدم کنترل بر خشم
- تکرار رفتار
- اجتناب از تعامل اجتماعی
- احساس ناامیدی یا یأس
- مشکلات در انطباق با قوانین
شایان ذکر است که این علائم ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند فشارهای محیطی، مشکلات خانوادگی، مسائل روانی یا تغییرات محیطی باشند. اگر والدین نگران رفتارهای پرخاشگرانه کودکان خود هستند، بهتر است با یک متخصص مشورت کنند.
درمان پرخاشگری در کودکان
روش‌های درمانی برای اختلالات رفتاری مانند پرخاشگری کودک عمدتاً شامل درمان‌های شناختی-رفتاری، برنامه‌های مدیریت خشم و طرح‌های کاهش خشونت است. این نوع درمان‌ها به‌ویژه در کاهش خشم، کنترل تکانه‌ها و بهبود مهارت‌های حل مسئله و اجتماعی در کودکان بسیار مؤثرند. در موارد شدید، جلسات درمانی ممکن است با تجویز داروهایی نظیر آنتی‌سایکوتیک‌ها، آرامبخش‌ها و آنتی‌هیستامین‌ها همراه شوند.
به‌طور کلی، پرخاشگری در کودکان یک اختلال رفتاری نگران‌کننده است که در صورت عدم درمان به موقع، میتواند منجر به بروز مشکلات جدی‌تر و ماندگارتر شود. یکی دیگر از چالش‌ها در زمینه پرخاشگری کودکان این است که به‌طور معمول والدین قادر به تشخیص اینکه این رفتار یک مشکل جدی است یا تنها یک نوسان رفتاری کوچک، نیستند.
سخن پایانی
پرخاشگری در کودکان یک مرحله طبیعی از روند رشد آنان به شمار می‌رود. واکنش‌های ناپخته والدین به این رفتارها نمی‌تواند به حل مسئله کمک کند. بنابراین، شناسایی دلایل و نشانه‌های پرخاشگری میتواند راهکار مؤثری برای مدیریت این رفتار باشد. در این راستا، بهتر است به متخصصین مانند روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید تا از راهنمایی‌های آنها بهره‌مند شوید. همچنین استخدام پرستار در منزل برای کودک میتواند گزینه مناسبی برای مراقبت از کودکان پرخاشگر باشد.
سوالات متداول
1- چه عواملی می‌توانند باعث پرخاشگری در کودکان شوند؟
پرخاشگری در کودکان میتواند ناشی از عواملی چون فشارهای محیطی، کمبود خواب، عدم توانایی در بیان احساسات، مشکلات خانوادگی یا تجربیات تروماتیک باشد. همچنین، الگوهای رفتاری والدین و نحوه‌ی مدیریت هیجانات میتواند نقش مهمی در بروز این رفتارها داشته باشد.
2- چگونه می‌توان پرخاشگری را در کودکان مدیریت کرد؟
مدیریت پرخاشگری در کودکان میتواند شامل تکنیک‌هایی چون آموزش مهارت‌های اجتماعی، برقراری ارتباط مؤثر، گوش دادن به احساسات کودک و ارائه الگوهای مثبت از طریق رفتارهای خود والدین باشد. همچنین، ایجاد محیطی امن و حمایت‌کننده میتواند به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه کمک کند.
3- چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
اگر پرخاشگری کودک به‌طور مکرر و شدید بروز کند و بر روابط اجتماعی، تحصیل یا سلامت روانی او تأثیر منفی بگذارد، لازم است که به یک متخصص مانند روانشناس یا مشاور مراجعه شود. همچنین، اگر والدین احساس ناتوانی در مدیریت رفتار کودک دارند، مشاوره میتواند بسیار مفید باشد.
