چربی خون بالا یکی از مشکلات شایعی است که بسیاری از افراد با آن دست و پنجه نرم میکنند. بدن انسان برای انجام فعالیت‌های متابولیک خود به چربی نیاز دارد، اما سطح چربی خون باید در محدوده نرمال نگه داشته شود. افزایش سطح کلسترول یا تری‌گلیسرید در خون می‌تواند منجر به انباشت چربی در دیواره رگ‌ها و در نهایت به بیماری‌های قلبی و عروقی منجر شود. عوامل متعددی می‌توانند به افزایش چربی خون منجر شوند، از جمله مصرف غذاهای چرب، فست‌فودها و مواد غذایی فرآوری شده. بنابراین، توجه به رژیم غذایی و سبک زندگی با توجه به توصیه‌های متخصص از اهمیت بالایی برخوردار است. بیشتر افراد در دوران سالمندی عوارض این بیماری را حس میکنند. استفاده از یک پرستار سالمند مجرب می تواند به بهبود این مشکل و افزایش طول عمر سالمندان کمک کند.
چربی خون چیست؟
چربی خون به مولکول‌های لیپیدی موجود در خون می‌گویند که به دو دسته اصلی کلسترول و تری‌گلیسرید تقسیم می‌شوند. بدن انسان برای تأمین انرژی به دریافت چربی از مواد غذایی نیاز دارد زیرا چربی یک منبع اصلی انرژی به شمار می‌رود. علاوه بر این، چربی نقش مهمی در جذب برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی ایفا می‌کند و برای ساخت غشای سلولی، پوشش‌هایی که اعصاب را احاطه میکنند و فرآیند لخته شدن خون ضروری است. بنابراین، وجود مقدار معقولی از چربی در بدن برای حفظ سلامتی بسیار حیاتی و نیاز است.
مصرف زیاد غذاهایی که سرشار از چربی‌های اشباع هستند می‌تواند باعث افزایش سطح کلسترول در خون و چربی خون بالا شود. این کلسترول اضافی ممکن است در دیواره عروق خونی تجمع یابد و منجر به تشکیل پلاک کلسترول شود. این پلاک‌ها می‌توانند باعث سخت شدن رگ‌ها و ایجاد آترواسکلروزیس شوند که به نوبه خود خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، ارزیابی چربی خون اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به شناسایی ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و تصمیم‌گیری در خصوص درمان کمک کند. انواع کم خونی در بدن می تواند روی این مشکل تاثیر کذار باشد.
علائم چربی خون بالا
افزایش سطح چربی خون، به ویژه کلسترول، معمولاً با علائمی همراه نیست. با این حال، افرادی که سابقه خانوادگی یا ارثی چربی خون بالا دارند، ممکن است تجمع چربی زردرنگی را در اطراف چشم‌ها یا مفاصل مشاهده کنند. علائم معمولا زمانی ظاهر می‌شوند که کلسترول بالا به آسیب‌های جدی منجر شده باشد و می‌توانند شامل علائم بیماری قلبی نظیر:
- درد قفسه سینه (آنژین) یا حالت تهوع
- خشکی و تلخی دهان
- سرگیجه و خستگی
- تنگی نفس
- بی‌حسی یا گزگز
- تورم به ویژه در دست‌ها و پاها
- روند کند بهبودی زخم
- تغییر رنگ پوست
همچنین، حمله قلبی یا سکته مغزی از دیگر عوارض ناشی از کلسترول کنترل نشده است، زیرا تجمع بیش‌ازحد چربی در طول زمان می‌تواند به آترواسکلروزیس (تجمع پلاک‌ها در دیواره رگ‌های خونی) منجر شود. این وضعیت می‌تواند جریان خون در رگ‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
به نقل از clevelandclinic.org :
در اوایل، زمانی که کلسترول بالا دارید، احساس طبیعی می کنید. به شما علائم نمی دهد با این حال، پس از مدتی، تجمع پلاک (ساخته شده از کلسترول و چربی) می تواند جریان خون به قلب یا مغز شما را کند یا متوقف کند. علائم بیماری عروق کرونر می تواند شامل درد قفسه سینه همراه با فعالیت، درد فک و تنگی نفس باشد.
وقتی پلاکی از کلسترول پاره می شود و لخته ای روی آن را می پوشاند، کل یک شریان را می بندد. این یک حمله قلبی است و علائم آن شامل درد شدید قفسه سینه، گرگرفتگی، حالت تهوع و مشکل در تنفس است. این یک اورژانس پزشکی است.
درمان چربی خون بالا
روش‌های متعددی برای کاهش سطح کلسترول بد خون و تری‌گلیسیرید وجود دارد که هر یک به نوعی به بهبود وضعیت چربی خون کمک می‌کند. در ادامه، به مهم‌ترین روش‌های درمان چربی خون بالا اشاره خواهیم کرد:
تغییرات در سبک زندگی
بهترین راه‌حل برای کنترل چربی خون، تغییر در سبک زندگی است. این به معنای اتخاذ یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و حذف عادات ناسالم روزانه است. پزشکان معمولاً توصیه‌هایی برای تغییر در سبک زندگی ارائه می‌دهند که شامل موارد زیر می‌شود:
- کاهش مصرف غذاهای حاوی چربی ترانس: این نوع چربی‌ها می‌توانند به افزایش سطح کلسترول بد (LDL) کمک کنند.
- فعالیت بدنی: ورزش منظم به بهبود سطح کلسترول و کاهش تری‌گلیسیرید کمک می‌کند.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد، لذا ترک آن بسیار موثر است.
- کاهش وزن: کاهش وزن می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر بهبود سطح چربی خون داشته باشد و خطر بیماری‌های قلبی را کاهش دهد.
درمان دارویی چربی خون بالا
علاوه بر تغییرات در سبک زندگی، ممکن است پزشک با توجه به شدت وضعیت چربی خون شما، مصرف داروهایی را نیز توصیه کند. یکی از متداول‌ترین داروها برای کنترل چربی خون بالا، استاتین‌ها هستند که با کاهش تولید کلسترول و چربی کبد به بهبود وضعیت کمک میکنند. پزشکان ممکن است داروهای زیر را برای شما تجویز کنند:
- زتیا: این دارو مانع از جذب کلسترول توسط روده می‌شود و به کاهش سطح کلسترول خون کمک می‌کند.
- جذب‌کننده‌های اسید صفراوی: این دسته از داروها به روده کمک میکنند تا کلسترول بیشتری را از بدن حذف کند و در نتیجه سطح کلسترول خون کاهش یابد.
- مهارکننده‌های PCSK9: این داروها به کاهش میزان کلسترول بد (LDL) در خون کمک میکنند و به ویژه برای افرادی که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، مناسب هستند.
- مهارکننده‌های آدنوزین تری‌فسفات سیترات لیاز: این داروها با مسدودسازی تولید کلسترول در کبد به کاهش سطح چربی خون کمک میکنند.
درمان خانگی چربی خون بالا
شاید دانستن این موضوع برای شما نیز جالب باشد که برخی از داروهای گیاهی در کاهش کلسترول بد و تری‌گلیسیرید بسیار مؤثر هستند و حتی می‌توانند به افزایش سطح کلسترول خوب (HDL) کمک کنند. به همین دلیل، توصیه می‌شود که مصرف دمنوش‌های زیر را به برنامه روزمره خود اضافه کنید تا به کنترل چربی خون بالا کمک کنید:
- دمنوش آویشن: این دمنوش می‌تواند به کاهش التهاب و بهبود سلامت قلب کمک کند.
- دمنوش تخم شوید: تخم شوید به دلیل خاصیت‌های آنتی‌اکسیدانی‌اش، می‌تواند به کاهش سطح کلسترول کمک کند.
- دمنوش زنیان و عناب: ترکیب این دو گیاه می‌تواند به بهبود عملکرد کبد و کاهش چربی خون کمک کند.
- دمنوش خارمریم: این گیاه معروف به تصفیه کبد و بهبود متابولیسم چربی‌هاست.
علت چربی خون بالا
افزایش چربی خون ممکن است ناشی از افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسرید در خون باشد. چندین عامل می‌توانند به افزایش سطح چربی منجر شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
مصرف غذاهای سرشار از چربی
رژیم غذایی نامناسب یکی از دلایل اصلی چربی خون بالا است. دو نوع چربی در مواد غذایی می‌توانند سطح چربی خون را افزایش دهند:
- چربی‌های اشباع شده: این نوع چربی‌ها باعث افزایش سطح کلسترول LDL (کلسترول بد) می‌شوند. چربی‌های اشباع شده عمدتاً در محصولات حیوانی نظیر پنیر، شیر و کره وجود دارند. همچنین، برخی روغن‌های گیاهی از جمله روغن نارگیل، حاوی مقادیر بالای چربی اشباع شده هستند.
- اسیدهای چرب ترانس: این نوع چربی‌ها می‌توانند به طور جدی سطح چربی خون را افزایش دهند. اسیدهای چرب ترانس نه تنها باعث افزایش سطح کلسترول LDL می‌شوند بلکه سطح کلسترول HDL (کلسترول خوب) را نیز کاهش می‌دهند. این چربی‌ها در محصولات حیوانی و غذاهای فرآوری شده مانند مارگارین و چیپس یافت می‌شوند و نسبت به چربی‌های اشباع شده آسیب بیشتری به سلامت قلب می‌زنند.
وراثت
وضعیتی به نام هیپرکلسترولمی خانوادگی (FH) می‌تواند برخی افراد را به طور ژنتیکی در معرض سطوح بالای کلسترول بد قرار دهد. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، نمی‌توانند به طور مؤثر کلسترول LDL (کلسترول بد) را تجزیه کنند. در نتیجه، بدن آن‌ها با مقادیر بالایی از این نوع کلسترول مواجه می‌شود. این وضعیت می‌تواند به مسدودسازی شریان‌های خون منجر شده و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را حتی در سنین پایین افزایش دهد. بنابراین، آگاهی از سابقه بیماری‌های خانوادگی و انجام آزمایش‌های منظم برای ارزیابی سطح چربی خون، می‌تواند در پیشگیری و مدیریت این وضعیت نقش مهمی داشته باشد.
سیگار کشیدن
اگرچه سیگار به طور مستقیم باعث افزایش سطح کلسترول نمی‌شود، اما می‌تواند به‌عنوان یک عامل خطر جدی برای بروز بیماری‌های قلبی و سکته عمل کند. برای افرادی که دچار چربی خون بالا هستند، مصرف سیگار می‌تواند خطر ابتلا به عوارض ناشی از این وضعیت را افزایش دهد و سلامت قلب و عروق را به خطر بیندازد.
افزایش سن
با افزایش سن، متابولیسم بدن تغییر می‌کند و کبد ممکن است نتواند به خوبی کلسترول بد را از بدن حذف کند. به همین دلیل، با بالا رفتن سن، افزایش علائم چربی خون بیشتر نمایان می‌شود. معمولا کلسترول بالا در گروه‌های سنی ۴۰ تا ۵۹ سال شایع‌تر است و نیاز به پایش دقیق‌تری دارد. این مسئله نشان‌دهنده اهمیت توجه به تغذیه و سبک زندگی در این گروه سنی است.
بیماری‌های مختلف
برخی از بیماری‌ها مانند دیابت، کم کاری تیروئید، سندرم متابولیک، لوپوس و… می‌توانند احتمال افزایش چربی خون را بالاتر ببرند. در افرادی که به این بیماری‌ها دچار هستند، رعایت رژیم غذایی، ورزش منظم، حفظ وزن مناسب و داشتن سبک زندگی سالم اهمیت دوچندان دارد.
عارضه های ناشی از چربی خون بالا
عارضه‌های چربی خون می‌توانند به انواع مختلفی تقسیم شوند که هر کدام اثرات خود را بر سلامت فرد دارند. در ادامه به معرفی انواع مختلف چربی خون بالا و ویژگی‌های آن‌ها می‌پردازیم:
نوع I: کمبود لیپوپروتئین لیپاز خانوادگی
این نوع به طور معمول در کودکی ظاهر می‌شود و نوعی بیماری ارثی است که به طور قابل توجهی تجزیه طبیعی چربی‌ها را مختل می‌کند.
علائم: می‌تواند منجر به درد شکم، عفونت‌های مکرر لوزالمعده و بزرگ شدن کبد و طحال شود.
نوع II: هایپرکلسترولمی خانوادگی
شامل دو زیرمجموعه است:
نوع IIa: منجر به سطوح بالای LDL (کلسترول بد) می‌شود.
نوع IIb: همچنین منجر به افزایش سطح LDL و دیگر لیپیدها می‌شود.
علائم: رسوب چربی در پوست و اطراف چشم و افزایش خطر مشکلات قلبی.
نوع III: دیس بتا لیپوپروتئینمی خانوادگی
زمانی رخ می‌دهد که سطح LDL در خون بسیار کم باشد و سطح HDL در حد طبیعی باقی بماند.
علائم: بروز گزانتوم (پلاک‌های صاف و خاکستری زرد) بر روی پلک‌ها و اطراف چشم و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عروق قلبی و عروقی محیطی.
نوع IV: هیپرتری‌گلیسیریدمی
در این نوع، سطح تری‌گلیسیرید در خون افزایش می‌یابد به‌جای کلسترول.
علائم: ممکن است منجر به چاقی، گلوکز خون بالا و سطح انسولین بالا شود. این نوع معمولاً تا اوایل بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شود.
عوارض چربی خون بالا
اگر چربی خون بالا درمان نشود، تجمع پلاک‌ها در داخل رگ‌های خونی می‌تواند به عوارض جدی و خطرناکی منجر شود. برخی از این عوارض عبارتند از:
- حمله قلبی
- سکته
- بیماری عروق کرونر قلب
- بیماری شریان کاروتید
- ایست قلبی ناگهانی
- بیماری شریان محیطی
- بیماری میکروواسکولار
تشخیص چربی خون بالا
برای ارزیابی سطح چربی خون یا لیپیدها، آزمایش خون خاصی تحت عنوان پانل چربی یا پانل لیپید انجام می‌شود. در این آزمایش، مقادیر زیر گزارش می‌شود:
- آزمایش کلسترول
- تست LDL
- آزمایش HDL
- آزمایش تری‌گلیسیرید
توجه به علائم اختصاری مانند LDL و HDL می‌تواند به شما کمک کند تا به میزان چربی خون بالا بهتر پی ببرید. برای دستیابی به نتایج دقیق‌تر، توصیه می‌شود ۹ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید و از مصرف غذا و نوشیدنی به جز آب خودداری کنید.
اصلی ترین عامل چربی خون بالا
شاید از خود بپرسید که اصلی‌ترین عامل افزایش چربی خون چیست؟ ابتلا به این مشکل به عوامل مختلفی بستگی دارد، اما یکی از اصلی‌ترین علل آن عدم رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل است. افرادی که به طور منظم ورزش نمی‌کنند و مصرف غذاهای چرب و پرکالری را در رژیم غذایی خود دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به چربی خون بالا قرار می‌گیرند.
پیشگیری از بروز چربی خون بالا
برای جلوگیری از بروز علائم افزایش چربی خون، ضروری است که تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید. به برخی از راهکارهای مؤثر در این زمینه توجه کنید:
- حفظ وزن مناسب
- فعالیت بدنی منظم
- ترک سیگار
- کاهش مصرف الکل
همچنین پیشنهاد می‌شود که به طور منظم با انجام آزمایش پانل چربی، سطح کلسترول خون خود را بررسی کنید. برای بزرگسالان، بهتر است هر چهار تا شش سال یک بار این آزمایش انجام شود. اگر سابقه بیماری‌های قلبی، دیابت یا چربی خون در خانواده‌تان وجود دارد، بهتر است سالی یک بار این آزمایش را انجام دهید تا از ابتلا به مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنید.
غذا های مفید برای کاهش چربی خون بالا
برای بهبود افزایش چربی خون، یک رژیم غذایی سالم و متنوع می‌تواند بسیار مؤثر باشد. در ادامه به مواد غذایی که به درمان چربی خون بالا کمک میکنند اشاره می‌کنیم:
- میوه‌ها و سبزیجات: مصرف میوه‌ها و سبزیجاتی مانند پرتقال، سیب، گوجه‌فرنگی و کرفس که چربی کمی دارند، می‌تواند به کاهش چربی خون کمک کند.
- غلات کامل: غلاتی مثل جو، توت‌های گندم و بذر کتان منبع خوبی از کربوهیدرات‌های پیچیده و پروتئین هستند.
- گوشت و لوبیا: انتخاب گوشت‌های بدون چربی مانند سینه مرغ و ماهی می‌تواند نقش مهمی در بهبود چربی خون داشته باشد.
- آجیل و دانه‌ها: انواع آجیل که چربی‌های سالم دارند، می‌توانند به عنوان میان‌وعده‌ای مفید در رژیم غذایی شما قرار بگیرند.
- لبنیات: محصولات لبنی مانند شیر، ماست، پنیر خامه‌ای و پنیر ترش می‌توانند در پایین آوردن سطح چربی خون مؤثر باشند.
- غذاهای غنی از امگا ۳: مصرف ماهی‌های چرب مانند سالمون، ماهی تن و شاه‌ماهی که سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند، می‌تواند در کاهش چربی خون و بهبود سلامت قلب و عروق مؤثر باشد.
سخن آخر
در این مقاله از پرستار اول گفتیم که چربی خون بالا، ناشی از افزایش کلسترول و تری‌گلیسرید در خون، می‌تواند به مشکلات جدی قلبی و عروقی منجر شود. عوامل متعددی از جمله رژیم غذایی نامناسب، وراثت، سن و سیگار کشیدن در بروز این عارضه تاثیرگذار هستند. برای مدیریت چربی خون، تغییرات سبک زندگی مانند حفظ وزن مناسب، ورزش منظم، ترک سیگار و کاهش مصرف الکل الزامی است.
همچنین، داروهای تجویزی مانند استاتین‌ها و استفاده از دمنوش‌های گیاهی می‌توانند به بهبود وضعیت چربی خون کمک کنند. شناخت انواع مختلف چربی خون و علائم آن‌ها، از جمله هیپرکلسترولمی خانوادگی و هیپرتری‌گلیسیریدمی، برای تشخیص و درمان به موقع این بیماری ضروری است.
سوالات متداول
برای چربی خون بالا چه غذاهایی مفید است؟
برای کاهش چربی خون، باید مصرف غذاهای حاوی چربی‌های اشباع و ترانس را کاهش دهید. این غذاها شامل فرآورده‌های حیوانی مانند پنیر، کره و روغن نارگیل، همچنین غذاهای فرآوری شده مانند چیپس هستند.
آیا سیگار کشیدن می‌تواند بر سطح چربی خون تاثیر بگذارد؟
بله، سیگار کشیدن به طور مستقیم باعث چربی خون بالا نمی‌شود، اما می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش دهد.
از کجا بفهمیم چربی خون داریم؟
چربی خون معمولاً با آزمایش خون به نام پروفایل چربی تشخیص داده می‌شود که میزان کلسترول و تری گلیسرید را اندازه‌گیری می‌کند. علائم مشخصی ندارد و برای تشخیص دقیق باید به پزشک مراجعه کرد.
