کم کاری تیروئید چیست؟ علائم و عوارض آن کدام است؟

هیپوتیروئیدیسم یا کم کاری تیروئید یکی از شایع‌ترین اختلالات در سیستم غدد درون‌ریز پس از دیابت است. این بیماری زمانی بروز می‌کند که غده تیروئید نتواند میزان کافی از هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) را تولید کند. این هورمون‌ها نقش کلیدی در تنظیم مصرف انرژی، تولید حرارت و تسهیل رشد بدن ایفا می‌کنند. کم کاری تیروئید در زنان سه برابر بیشتر از مردان رخ می‌دهد.

از هر ۱۰۰ نفر در جهان، تقریبا ۲ نفر به این بیماری دچار می‌شوند. از آنجایی که اغلب موارد ابتلا به صورت خفیف است، افراد معمولا قبل از انجام آزمایشات تخصصی مانند آزمایش‌های T3 و T4 از بیماری خود آگاه نمی‌شوند و هیچ علامت مشهودی ندارند. اگر کم‌ کاری تیروئید تشدید شود، می‌تواند به مشکلات جدی مانند کما یا بیماری‌های قلبی منجر شود. در موارد شدید بیماری، حضور پرستار بیمار می‌تواند نقش چشمگیری در بهبودی داشته باشد.

کم کاری تیروئید چیست؟

کم کاری تیروئید یکی از رایج‌ترین اختلالات غدد است که در آن غده تیروئید قادر به تولید کافی هورمون‌های تیروئیدی نیست و به همین دلیل نمی‌تواند مقدار لازم از این هورمون‌ها را وارد جریان خون کند. کم کاری تیروئید باعث کند شدن واکنش‌های متابولیکی و کاهش سرعت سوخت‌وساز بدن می‌شود.

افرادی که به هیپوتیروئیدیسم مبتلا هستند، با علائمی مانند خستگی مزمن، افزایش وزن و حساسیت به سرما مواجه می‌شوند. این بیماری بر تمامی عملکردهای بدن اثر می‌گذارد. به دلیل شیوع بالای آن، کم ‌کاری تیروئید به عنوان یکی از مهم‌ترین اختلالات غدد شناخته می‌شود. به طور کلی، کم کاری تیروئید به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر یک از آن‌ها در افراد مختلف با سنین گوناگون ممکن است مشاهده شود. کم کاری تیروئید با چربی خون بالا نیز مرتبط است. در ادامه این انواع را بررسی می‌کنیم:

1. نوع اولیه:

در این حالت، غده تیروئید با وجود دریافت تحریک لازم، توانایی تولید کافی هورمون‌های تیروئیدی T3 و T4 را ندارد. به عبارت دیگر، مشکل اصلی از خود غده تیروئید ناشی می‌شود. شایع‌ترین دلیل این نوع کم‌کاری، بیماری خودایمنی هاشیموتو است که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کند.

2. نوع ثانویه (مرکزی):

در این نوع، مشکل از غده تیروئید نیست بلکه از غده هیپوفیز نشأت می‌گیرد. این غده هورمون محرک تیروئید (TSH) را به اندازه کافی ترشح نمی‌کند، در نتیجه، تیروئید نمی‌تواند هورمون‌های ضروری T3 و T4 را تولید کند. بنابراین، کم کاری تیروئید از اختلال در عملکرد غده هیپوفیز سرچشمه می‌گیرد.

3. نوع سوم (ثالث):

در این نوع نادر، غده هیپوتالاموس که وظیفه ترشح هورمون آزادکننده تیروتروپین را دارد، به درستی عمل نمی‌کند. به دنبال آن، هیپوفیز نیز هورمون TSH کافی ترشح نمی‌کند و در نهایت تولید هورمون‌های تیروئیدی توسط غده تیروئید مختل می‌شود. این نوع کم‌کاری اغلب به دلیل وجود تومور یا توده‌ای در نزدیکی هیپوتالاموس مغز ایجاد می‌شود.

علائم کم کاری تیروئید

در ابتدا، کم ‌کاری تیروئید ممکن است بدون نشانه‌های بارزی باشد، اما با گذشت زمان علائم مختلفی بروز می‌کنند، از جمله:

• احساس خستگی مداوم
• افزایش وزن
• یبوست
• کاهش میل جنسی
• ریزش مو
• شکنندگی مو و ناخن‌ها
• خشکی و خارش پوست
• اختلالات حافظه و یادگیری

یکی از عوامل کم کاری تیروئید، کمبود ید است که همچنین می‌تواند باعث گواتر، یعنی بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید، شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که در برخی موارد، گواتر با فشار به راه‌های تنفسی می‌تواند مشکلاتی مانند احساس خفگی در گلو، سرفه و گرفتگی صدا ایجاد کند.

درمان کم کاری تیروئید

متداول‌ترین روش درمان برای کم کاری تیروئید، مصرف روزانه داروی لووتیروکسین است که از نظر ساختاری مشابه هورمون‌های تیروئیدی طبیعی بدن عمل می‌کند. این دارو به بازگرداندن سطح هورمون‌های تیروئیدی به حالت طبیعی کمک کرده و علائم کم‌ کاری تیروئید را بهبود می‌بخشد.

با گذشت زمان، مصرف لووتیروکسین باعث کاهش سطح کلسترول خون و شاخص توده بدنی می‌شود، که به این ترتیب خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت مرتبط با کم ‌کاری تیروئید کاهش می‌یابد. برای افرادی که از مشکلات قلبی رنج می‌برند، درمان با لووتیروکسین با دوزهای پایین شروع می‌شود و به تدریج افزایش می‌یابد. میزان مصرف این دارو باید تحت نظارت پزشک تنظیم شود، زیرا مصرف نادرست و خودسرانه آن می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. در برخی موارد، درمان کم کاری تیروئید ممکن است شامل روش‌های زیر باشد:

• ید رادیواکتیو: این روش شامل مصرف ید رادیواکتیو است که به غده تیروئید آسیب رسانده و تولید هورمون‌های تیروئیدی را متوقف می‌کند.
• جراحی: اگر غده تیروئید به‌ طور قابل‌توجهی بزرگ شده باشد یا به درمان‌های دیگر پاسخ ندهد، ممکن است جراحی برای برداشتن آن لازم باشد.

پس از شروع درمان، معاینات دوره‌ای توسط پزشک ضروری است تا سطح هورمون‌های تیروئیدی کنترل و دوز دارو در صورت نیاز تنظیم شود. با درمان مناسب، بیشتر افراد مبتلا به کم‌ کاری غده تیروئید می‌توانند زندگی سالم و پرانرژی داشته باشند. در ادامه، نکاتی برای مدیریت بهتر این بیماری را ذکر می‌کنیم:

• مصرف منظم دارو: برای کنترل کم‌ کاری تیروئید، داروها باید دقیقاً طبق تجویز مصرف شوند. فراموش کردن یا تأخیر در مصرف دارو می‌تواند بیماری را تشدید کند. در بخش بعدی مهم‌ترین داروها برای درمان کم‌ کاری تیروئید را بررسی می‌کنیم.
• معاینات پزشکی دوره‌ای: پزشک شما باید به صورت منظم سطح هورمون‌های تیروئیدی را بررسی کرده و در صورت نیاز دوز دارو را تغییر دهد.
• رژیم غذایی سالم: رژیم غذایی متعادل، معروف به رژیم تیروئید، به حفظ وزن سالم و بهبود احساس شما کمک می‌کند.
• ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم به افزایش انرژی و بهتر کردن خلق‌وخو کمک می‌کند.
• مدیریت استرس: استرس می‌تواند علائم کم کاری تیروئید را بدتر کند. استفاده از روش‌هایی مانند یوگا و مدیتیشن می‌تواند در کاهش استرس مفید باشد.
• تغییر سبک زندگی: پیروی از یک رژیم غذایی سالم و ورزش مداوم به بهبود علائم کمک می‌کند و باعث می‌شود تا سطح انرژی و سلامت عمومی بهبود یابد.

داروهای کم کاری تیروئید

چند مورد از متداول‌ترین داروهای مرتبط با تیروئید عبارتند از مکمل ید، لیتیوم، آمیودارون، آلندرونات، متیمازول و لووتیروکسین. هر یک از این داروها دارای مکانیسم‌های متفاوت اثر و عوارض جانبی خاص خود بر روی غده تیروئید و سایر ارگان‌های بدن هستند.

لیوتیرونین

لیوتیرونین به عنوان جایگزین هورمون T3 عمل می‌کند، هورمونی که در افراد مبتلا به کم کاری تیروئید به ‌طور طبیعی تولید نمی‌شود. این دارو علاوه بر استفاده برای درمان کم ‌کاری تیروئید، در درمان انواع خاصی از گواتر و سرطان تیروئید نیز کاربرد دارد. همچنین، لیوتیرونین در برخی آزمایش‌ها به‌ منظور ارزیابی عملکرد غده تیروئید و شناسایی مشکلات خاص این غده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

لووتیروکسین

لووتیروکسین به ‌صورت قرص، کپسول و همچنین در فرم تزریقی عرضه می‌شود؛ اما نوع تزریقی آن تنها در شرایط خاص و تحت نظر پزشک تجویز می‌گردد. این دارو به ‌طور معمول برای درمان کم کاری تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین در درمان گواتر و برخی انواع سرطان تیروئید نیز به کار می‌رود. همانطور که اشاره شد، لووتیروکسین به عنوان یک جایگزین مصنوعی هورمون T4 عمل می‌کند، هورمونی که غده تیروئید در بیماری کم‌ کاری تیروئید قادر به تولید آن نیست یا به میزان کافی نمی‌سازد.

علت کم کاری تیروئید

برخی از علل کم کاری تیروئید به شرح زیر هستند:

1. پاسخ شدید به درمان‌های پرکاری تیروئید:

افرادی که به پرکاری تیروئید (تولید بیش از حد هورمون تیروئید) مبتلا هستند، معمولاً با استفاده از ید رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید تحت درمان قرار می‌گیرند. هدف از این درمان‌ها، بازگرداندن عملکرد تیروئید به وضعیت طبیعی است. با این حال، در برخی موارد، این درمان‌ها می‌توانند به کاهش بیش از حد تولید هورمون تیروئید منجر شوند و در نتیجه، فرد به کم ‌کاری تیروئید دائمی مبتلا گردد.

2. بیماری‌های خود ایمن:

یکی از شایع‌ترین علل کم ‌کاری تیروئید، اختلال خود ایمنی به نام بیماری تیروئیدیت هاشیموتو است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن با تولید آنتی‌بادی‌های خود ایمن، به سلول‌های بافت تیروئید حمله می‌کند. بروز این اختلال نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. آنتی‌بادی‌های خود ایمن به ‌طور مخرب بر بافت تیروئید اثر می‌گذارند و باعث کاهش توانایی این غده در تولید هورمون‌های تیروئیدی می‌شوند. دیگر بیماری های خود ایمنی مثل بیماری ام اس نیز از همین الگو پیروی میکنند.

3. جراحی غده تیروئید:

برداشتن قسمتی از غده یا تمام آن به دلیل وجود گره‌های تیروئیدی یا تومورهای سرطانی می‌تواند منجر به کم‌ کاری تیروئید شود. افرادی که تحت این نوع جراحی قرار می‌گیرند معمولاً باید به ‌طور مادام‌العمر از داروهای هورمونی تیروئیدی استفاده کنند.

4. نقص‌های مادرزادی:

برخی نوزادان به‌ طور مادرزادی با غده تیروئید ناقص متولد می‌شوند. این نوزادان معمولاً در اوایل زندگی علائم خاصی ندارند و تنها راه تشخیص چنین اختلالاتی، انجام تست تیروئید در بدو تولد است.

5. اختلال غده هیپوفیز:

نقص در غده هیپوفیز و عدم ترشح هورمون TSH یکی از علل نادر کم ‌کاری تیروئید است. هورمون TSH به ‌عنوان یکی از محرک‌های اصلی آزاد شدن هورمون‌های ذخیره‌شده در تیروئید عمل می‌کند. در صورتی که سطح TSH در خون پایین باشد، فرد به کم ‌کاری تیروئید مبتلا می‌شود.

6. کمبود ید در بدن:

ید یکی از عناصر معدنی ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی به‌شمار می‌رود. کمبود این عنصر می‌تواند به ‌طور مستقیم منجر به کم ‌کاری تیروئید شود. در صورت عدم دریافت کافی ید از طریق وعده‌های غذایی، عملکرد غده تیروئید مختل می‌شود و به این ترتیب سطح هورمون‌های تیروئیدی کاهش می‌یابد.

7. بارداری:

برخی زنان در طول بارداری یا پس از آن به دلیل تولید آنتی‌بادی‌های خود ایمن، دچار کم‌ کاری تیروئید می‌شوند. عدم درمان این اختلال در دوران بارداری می‌تواند خطر زایمان زودرس و بروز مشکلاتی مانند پره‌اکلامپسی را افزایش دهد.

تشخیص کم کاری تیروئید

در معاینات بالینی، اگر پزشک نشانه‌های کم ‌کاری تیروئید مانند خستگی مفرط، خشکی پوست، یبوست و افزایش وزن را مشاهده کند، آزمایش خونی تیروئید برای ارزیابی سطح هورمون‌ها تجویز می‌کند. تشخیص کم ‌کاری تیروئید به نتایج آزمایش TSH و گاهی هورمون تیروکسین وابسته است.

در این آزمایش، سطح هورمون‌های TSH و T4 اندازه‌گیری می‌شود. اگر T4 پایین و TSH بالا باشد، نشان‌دهنده کم‌ کاری تیروئید است، زیرا غده هیپوفیز برای تحریک تیروئید به ترشح T4 و T3، TSH بیشتری ترشح می‌کند. نتایج این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا شدت کم‌ کاری تیروئید و دوز داروی مناسب را تعیین کند.

تست TSH:

آزمایش TSH برای اندازه‌گیری میزان هورمون TSH در خون استفاده می‌شود. TSH توسط غده هیپوفیز که در قاعده مغز قرار دارد، تولید می‌شود و مسئول تنظیم سطح هورمون‌های ترشح‌ شده از تیروئید است. تیروئید سه هورمون شامل کلسیتونین، تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) تولید می‌کند. افزایش سطح TSH به معنای افزایش هورمون‌های تیروئیدی است. این دو هورمون در یک سیستم تعادلی کار می‌کنند و در صورت اختلال در این تعادل، میزان تولید هورمون‌های تیروئید ممکن است بیشتر یا کمتر شود. آزمایش TSH می‌تواند کمک کند تا تشخیص داده شود که آیا فرد دچار پرکاری یا کم ‌کاری تیروئید است.

تست T3:

این تست به ارزیابی عملکرد غده تیروئید کمک می‌کند و برای تشخیص اختلالات تیروئید و پایش درمان بیماران مبتلا به کم‌ کاری یا پرکاری تیروئید ضروری است. اگر نتیجه آزمایش TSH غیرطبیعی باشد یا فرد علائم اختلال تیروئید را داشته باشد، انجام آزمایش T3 ضرورت دارد.

تست T4:

T4 یا تیروکسین یکی از دو هورمونی است که در تیروئید تولید می‌شود. آزمایش T4 برای بررسی عملکرد تیروئید انجام می‌شود و معمولاً برای تشخیص کم‌ کاری تیروئید مادرزادی در نوزادان و پایش درمان در مادران مبتلا به کم‌ کاری یا پرکاری تیروئید کاربرد دارد.

تست Free T3:

آزمایش Free T3 به عنوان تست سطح دوم و سوم عملکرد تیروئید شناخته می‌شود و زمانی انجام می‌شود که نیاز به تشخیص دقیق‌تر پرکاری تیروئید وجود داشته باشد. این تست همچنین برای بررسی وضعیت بیماران یوتیروئید (با عملکرد طبیعی تیروئید) که توزیع نامتعارفی از پروتئین‌های متصل به T4 و T3 دارند، کاربرد دارد. ممکن است از این آزمایش برای تشخیص تیروتوکسیکوز و همچنین پایش درمان جایگزین هورمون تیروئید استفاده شود. برای انجام این تست، بیمار نیاز به ناشتایی ندارد، اما باید حداقل یک ماه قبل از آزمایش، مصرف داروهای تیروئید را قطع کند.

تست Free T4:

آزمایش Free T4 به چند دلیل انجام می‌شود مانند بررسی روند درمان اختلالات تیروئید، تشخیص کم ‌کاری تیروئید مادرزادی در نوزادان، تشخیص بیماری‌های تیروئید و ارزیابی عملکرد غده تیروئید. این تست معمولاً زمانی توصیه می‌شود که فرد علائم تیروئیدی یا گواتر داشته باشد، نتیجه آزمایش TSH غیرطبیعی باشد، ندول تیروئید مشاهده شود، یا فرد در حال درمان بیماری تیروئیدی باشد.

به نقل از وبسایت mayoclinic :

علائم کم‌کاری تیروئید می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد و اغلب شبیه علائم سایر مشکلات سلامتی است. به همین دلیل، تشخیص این بیماری تنها بر اساس علائم انجام نمی‌شود، بلکه معمولاً به نتایج آزمایش‌های خون وابسته است.

اولین آزمایشی که معمولاً برای تشخیص کم‌کاری تیروئید انجام می‌شود، اندازه‌گیری سطح هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) در خون است. اگر سطح TSH بالا باشد، آزمایش تکرار شده و همراه با آن، آزمایشی برای هورمون تیروئید T-4 نیز انجام می‌شود. اگر نتایج نشان دهد که TSH بالا و T-4 پایین است، تشخیص کم‌کاری تیروئید داده می‌شود. در برخی موارد، سطح هورمون تیروئید T-3 نیز اندازه‌گیری می‌شود.

اگر آزمایش دوم نشان دهد که TSH بالا است اما T-4 و T-3 در محدوده طبیعی هستند، تشخیص به یک وضعیت به نام کم‌کاری تیروئید تحت بالینی تعلق می‌گیرد، که معمولاً علائم قابل‌توجهی ندارد.

رژیم غذایی کم کاری تیروئید

اگر دچار هیپوتیروئیدیسم هستید، مصرف برخی مواد غذایی می‌تواند به بهبود این اختلال کمک کند:

• تخم‌مرغ
• گوشت
• ماهی و غذاهای دریایی، مانند سالمون، تن و میگو
• سبزیجات
• میوه‌ها
• غلات و دانه‌های بدون گلوتن
• لبنیات
• آب و سایر نوشیدنی‌های بدون کافئین

سخن آخر

در این مقاله از پرستار اول گفتیم که کم ‌کاری تیروئید، اختلالی است که به دلیل کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی به وجود می‌آید و می‌تواند اثرات زیادی بر سلامت جسمی و روانی فرد داشته باشد. این وضعیت ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند بیماری‌های خود ایمن، جراحی غده تیروئید، نقص‌های مادرزادی، کمبود ید و اختلالات هیپوفیز باشد. علائم آن شامل خستگی، خشکی پوست، یبوست و افزایش وزن است. تشخیص کم‌کاری تیروئید با انجام آزمایش‌های خون از جمله تست‌های TSH، T3 و T4 انجام می‌شود. درمان این اختلال معمولاً شامل مصرف داروهای هورمونی تیروئیدی و تغییرات در رژیم غذایی است.

سوالات متداول

علائم خطرناک تیروئید کم کار چیست؟

علائم خطرناک تیروئید کم کار شامل خستگی مفرط، خشکی پوست، یبوست، افزایش وزن، حساسیت به سرما، افت انرژی، تغییرات خلق و خو و مشکلات حافظه می‌باشد. برخی افراد ممکن است با مشکلات خواب یا ریزش مو نیز مواجه شوند.

چگونه می‌توان کم‌ کاری تیروئید را تشخیص داد؟

تشخیص کم ‌کاری تیروئید معمولاً از طریق آزمایش‌ خون انجام می‌شود که شامل سنجش سطح هورمون TSH و T4 (تیروکسین) در خون است.

آیا کم کاری تیروئید باعث مرگ میشود؟

کم‌کاری تیروئید به‌طور مستقیم معمولاً باعث مرگ نمی‌شود، اما در صورت شدید بودن و درمان‌نشدن، می‌تواند منجر به عوارض خطرناکی مانند میکسدم (Myxedema) شود که یک وضعیت تهدیدکننده حیات است و نیاز به درمان فوری دارد.

علت کم کاری تیروئید در زنان چیست؟

علت اصلی کم‌کاری تیروئید در زنان، بیماری‌های خودایمنی مانند هاشیموتو است. سایر عوامل شامل کمبود ید، اختلالات هورمونی، جراحی تیروئید، یا درمان‌های پرتو درمانی هستند.