یکی از رایج ترین و در عین حال کاربردی ترین درمان برای سرطان شیمی درمانی است. شیمی درمانی به سه شکل دارویی، موضعی روی پوست و یا تزریقی انجام می شود در برخی موارد با توجه به شرایط ممکن است از شیمی درمانی تزریقی برای بیمار استفاده شود و دارو از طریق وریدی به بیمار تزریق شود. عوارض شیمی درمانی ممکن است برای هر شخص متفاوت باشد اما عموما پرستار بیمار با در نظر گرفتن شرایط بیماری این عوارض را کنترل می کند. این عوارض عموما تا چند ساعت بعد از شیمی درمانی همراه شخص خواهد بود.
شيمي درمانی
شاید در ذهن شما یکی از سخت ترین و سنگین ترین بیماری ها، سرطان باشد. اما باید بدانید که این بیماری در گذشته سخت و سنگین بوده اما امروزه با روش های دارویی و درمانی جدید به راحتی قابل درمان است. شیمی درمانی یکی از این روش ها است که به طور گسترده در درمان سرطان استفاده می شود. زمانی که سلول های بدن سرطانی می شود، بسیار سریع و با سرعت غیر قابل کنترل تقسیم می شوند. شیمی درمانی عموما بر روی سلول های سرطانی تاثیر گذاشته و از رشد و تکثیر آنها جلوگیری می کند. میزان اثر گذاری این روش به نوع سرطان و میزان پیشرفت آن بستگی دارد. برای مثال سرطان غدد بزاقی یکی از پیشرونده ترین نوع سرطان است که عموما دوز شیمی درمانی بالایی دارد و تشخیص به موقع آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
علت بروز عارضه در اثر شیمی درمانی
همانطور که گفتیم بسیاری از درمان‌های موثر بیماری‌ها می‌توانند عوارضی را در پی داشته باشند. اثر بخشی شیمی درمانی بر روی سلول‌های فعال بدن می‌باشد چرا که سلول‌های سرطان، سلول‌هایی فعال می‌باشند. سلول‌های فعال به سلول‌هایی گفته می‌شود که در روند رشد و تقسیم قرار دارند. علاوه بر سلول‌های سرطانی، بعضی از سلول‌های سالم بدن نیز سلول‌هایی فعال می‌باشند.
علت بروز عوارض شیمی درمانی نیز همین سلول‌های سالم و فعال هستند. به موجب شیمی درمانی سلول‌های سالم و فعال بدن نیز تحت تاثیر قرار گرفته و آسیب می‌بینند و در نتیجه عارضه‌هایی در بدن بیمار تحت درمان شیمی درمانی به وجود می‌آید. برخی از افراد مبتلا به سرطان نگرانی زیادی از بروز عارضه‌های این روش درمانی دارند. اما باید بدانید که این عوارض آن طور که در ذهن برخی افراد است، عوارض بدی نیستند.
عوارض شيمي درمانی تزریقی
شیمی درمانی عموما برای از بین بردن علائم بیماری استفاده می شود برای مثال در سرطان تخمدان از شیمی درمانی تزریقی برای از بین بردن علائم سرطان تخمدان که عبارت است از تکرر ادرار، افزایش درد شکم، درد لگن، شکم و تخمدان استفاده می شود. در مقابل فواید بی نظیر این روش درمانی، در برخی موارد ممکن است برای بیمار عوارضی به همراه داشته باشد. عوارض شیمی درمانی تزریقی عموما تا چند ساعت پس از تزریق سبب آزار فرد می شود. آشنایی با این عوارض تا حد زیادی می تواند به شخص در مدیریت آن ها کمک کند. برای مثال عوارض شیمی درمانی تزریقی به طور کلی شامل موارد زیر است:
- از دست دادن اشتها
- زخم های دهان
- خون ریزی
- کبودی
- استفراغ
- اسهال
- ریزش مو
- خستگی
- تب
- درد
- یبوست
اما در برخی موارد سرطان های مختلف دارای عوارض شیمی درمانی تزریقی منحصر به فرد خود هستند. در این سرطان ها مانند سرطان مثانه با مصرف دارو می تواند از بروز این علائم جلوگیری کرد و یا از شدت آن کاست. برای مثال عوارض شیمی درمانی غدد لنفاوی عبارت است از:
- کاهش پلاکت و به دنبال آن، کبودی و خونریزی آسان
- کاهش گلبول‌های قرمز خون و به دنبال آن تنگی نفس و خستگی
- احساس تهوع و استفراغ
- مشکلات کبد و کلیه
به نقل از سایت clevelandclinic:
شیمی درمانی یکی از رایج ترین انواع درمان سرطان است. شیمی درمانی می تواند به تنهایی کار کند یا با درمان های دیگر مانند پرتودرمانی، جراحی یا سایر درمان های دارویی همراه شود. نوع شیمی درمانی که دریافت می کنید به مرحله و محل سرطان و همچنین سلامت کلی شما بستگی دارد. شیمی درمانی ممکن است در کوتاه مدت و بلند مدت عوارض جانبی ایجاد کند. قبل از شروع هر گونه درمان سرطان، با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود در مورد خطرات و فواید آن صحبت کنید.
انواع عوارض شيمي درمانی
استفاده از روش شیمی درمانی در بیماری سرطان برای فرد ممکن است یک روش نجات بخش باشد و در بیشتر مواقع سبب بهبود بیماری می شود. شیمی درمانی تزریقی به دو صورت وریدی و یا زیر پوستی انجام می شود. عوارض شیمی درمانی تزریقی ممکن است در هر نوبت پس از تزریق رخ دهد و عموما شامل دو مرحله کوتاه مدت و بلند مدت است:
1. عوارض کوتاه مدت
عوارض شیمی درمانی تزریقی در برخی موارد پس از چند ساعت گذشتن از شیمی درمانی از بین می روند که به عوارض کوتاه مدت معروف هستند. ممکن است تمامی افرادی که شیمی درمانی را انجام می دهند این عوارض شیمی درمانی را تجربه نکنند و یا حتی عوارض دیگری داشته باشند. این عوارض عبارت است از:
- تغییردر سطح سلول های خونی
- ریزش مو
- تغییر در رنگ و حالت مو
- افزایش خطر خونریزی و بیماری هموفیلی
- تهوع و استفراغ
- خستگی و سردرد
2. عوارض بلند مدت
عوارض بلند مدت عموما پس از گذشت چندین جلسه از شیمی درمانی و در طی روند درمان برای فرد به وجود می آید این عوارض به راحتی با مصرف دارو و مشورت با پزشک قابل پیشگیری است. عوارض شیمی درمانی بلند مدت عبارت است از:
- آسیب به مغز استخوان
- اختلال در تولید گلبول قرمز و سفید
- آسیب به دستگاه گوارش
- اختلال در باروری
- اختلال در فعالیت های جنسی
عوامل بروز عوارض شيمي درمانی
عوارض شیمی درمانی در تمامی افزاد به یک شکل بروز نمی کند و عوامل متعددی در شدت و نحوه برو آن تاثیر گذار است برای مثال عدم تعادل ترشح غدد لنفاوی یکی از عوارض شیمی درمانی سرطان است که بسیار به محل بروز سرطان بستگی دارد در ادامه تعدادی از عوامل موثر در بروز عوارض شیمی درمانی را برای شما نام می بریم:
- نوع داروها: هر دارو در شیمی‌درمانی دارای عوارض جانبی خاص خود است. برخی از داروها ممکن است بیشتر بر سیستم‌های خاصی از بدن تاثیر بگذارند.
- دوز دارو: مقادیر بالاتر دارو ممکن است به عوارض جانبی شدیدتر منجر شود. پزشکان معمولا تلاش می‌کنند تا کمترین دوز موثر را تجویز کنند.
- مدت زمان درمان: دوره طولانی‌مدت شیمی‌درمانی ممکن است احتمال بروز عوارض جانبی را افزایش دهد.
- نوع سرطان: نوع سرطانی که تحت درمان قرار می‌گیرد می‌تواند تاثیر زیادی بر نوع و شدت عوارض جانبی داشته باشد.
درمان عوارض شيمي درماني
عموما پزشکان سعی دارند که با تجویز دارو و با اصلاح سبک زندگی شخص از میزان عوارض شیمی درمانی تزریقی بکاهند. نوع درمان به کار رفته در این بیماری می توانند شامل درمان های دارویی و گیاهی باشد درادامه تعدادی از روش های درمانی عوارض شیمی درمانی را برای شما عنوان می کنیم.
در زیر، لیستی از داروهای شایع که برای کاهش عوارض شیمی‌درمانی استفاده می‌شود، همراه با توضیحات و کاربردهای هر یک آورده شده است:
1. داروهای ضد تهوع و استفراغ
- امترینت
- گرانیسیترون
- دکستروامفتامین
- آوندانستران
2. داروهای مسکن
- ایبوپروفن
- استامینوفن
- اکسی‌کودون
3. داروهای گوارشی
- لوبری‌مید
- ملین‌ها (مانند دوکوسات)
رایج ترین عوارض شيمي درماني
عموما عوارض شیمی درمانی تزریقی در افراد متفاوت و در سرطان های مختلف به دلیل مشابه بودن ساختار دارویی آن ها یکسان است و در برخی موارد در چندین قسمت مختلف با یکدیگر متفاوت است. این عوارض از چندین ساعت پس از اتمام شیمی درمانی شروع شده و گاها تا چند روز با فرد خواهد بود. ممکن است فرد در مراحل اولیه شیمی درمانی این علائم بیشتر فرد را آزار دهد اما با گذشت جلسات متعدد از شدت علائم کمتر می شود. رایج ترین عوارض شیمی درمانی سرطان عبارت است از:
- ریزش موها
- ایجاد زخم‌های متعدد و دردناک در دهان
- بی‌اشتهایی
- کاهش پلاکت و به دنبال آن، کبودی و خونریزی آسان
- کاهش گلبول‌های قرمز خون و به دنبال آن تنگی نفس و خستگی
- احساس تهوع و استفراغ
- کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون و به دنبال آن، افزایش ریسک ابتلا به عفونت‌ها، اسهال و یبوست
کدام سلول ها در شیمی درمانی تحت تاثیر قرار می گیرند؟
همانطور که به آن اشاره شد، سلول‌های سالم بدن نیز در این روش درمانی آسیب می‌بینند.
از جمله سلول‌های سالمی که در اثر این روش درمانی تحت تاثیر قرار می‌گیرند، سلول های تشکیل دهنده خون در مغز استخوان، فولیکول‌های مو، سلول‌های دهان، سلول‌های دستگاه گوارش و سلول‌های دستگاه تناسلی می‌باشند.
همچنین بعضی از انواع داروهای مصرفی در شیمی درمانی ممکن است موجب بروز آسیب در سلول‌های کلیه، قلب، مثانه، ریده و سیستم عصبی بدن شوند. لازم به ذکر است که امکان مصرف برخی داروها به موجب حفاظت از سلول‌های سالم بدن در حین این روش درمانی وجود دارد. همچنین مسکن‌هایی نیز برای کاهش علائم عوارض شیمی درمانی نیز عرضه شده‌اند.
بررسی انواع حالت تهوع بعد از شیمی درمانی
یکی از عوارض شایع در اثر این روش درمانی، تهوع و استفراغ است. حالت تهوع در اثر شیمی درمانی به چهار نوع دسته بندی می‌شود: حالت تهوع و استفراغ حاد، حالت تهوع و استفراغ دیر هنگام، حالت تهوع و استفراغ انتظاری و حالت تهوع و استفراغ مزمن، انواع حالت تهوع در اثر شیمی درمانی می‌باشند که در ادامه به توضیح آن پرداخته شده است.
- حالت تهوع و استفراغ حاد: نوعی حالت تهوع است که قبل از 24 ساعت پس از انجام شیمی درمانی اتفاق می‌افتد.
- حالت تهوع و استفراغ دیر هنگام: به نوعی حالت تهوع گفته می‌شود که پس از 24 ساعت اتفاق می‌افتد.
- حالت تهوع و استفراغ انتظاری: نوعی حالت تهوع است که پس از 3 الی 4 مرتبه شیمی درمانی، فرد همچنان دچار این حالت باشد.
- حالت تهوع و استفراغ مزمن: به نوعی حالت تهوع می‌گویند که در مبتلایان به سرطان پیشرفته بروز پیدا می‌کند.
چه زمانی بعد از شیمی درمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
مراقبت های بعد از شیمی درمانی به اندازه شیمی درمانی مهم است و شما می توانید با رعایت نکات خاص از بروز علائم آن جلوگیری کرد. داروهای شیمی درمانی بسیار در درمان و جلوگیری از پیشرفت سرطان کارآمد هستند و عموما دوز مناسب آن ها توسط پزشک تعیین می شود پس بعد از هر مرحله از شیمی درمانی باید برای مرحله ی بعدی با پزشک مشورت کنید. اما نکته ی قابل توجه این است که اگر بعد از شیمی درمانی با مشکلات زیر روبرو شدید حتما باید سریعا به پزشک مراجعه کنید.
- درد طول کشنده در شکم و سر
- سرفه های طولانی
- کاهش ظرفیت تنفسی
- خونریزی بی دلیل
- سوزش ادرار
- ضعف شدید
سخن پایانی
عوارض شیمی درمانی عموما به دوز و نوع بیماری بستگی دارد و در افراد متفاوت، مختلف است. لازم به ذکر است که این عوارض در ساعات اولیه پس از اتمام شیمی درمانی شروع شده و ممکن است تا چندین روز همراه فرد باشد. البته شما می توانید با مصرف دارو و مراقبت های خاص عوارض شیمی درمانی تزریقی را کاهش دهید. شرکت پرستار اول در این مقاله قصد داشت شما را با این درمان سخت و موثر سرطان آشنا کند.
سوالات متداول
1. عوارض شیمی‌درمانی چیست؟
شیمی‌درمانی می‌تواند عوارض جانبی متعددی داشته باشد، از جمله:
- تهوع و استفراغ
- خستگی
- ریزش مو
- کم‌خونی
- آسیب به سیستم ایمنی بدن
- مشکلات گوارشی مثل اسهال یا یبوست
- مشکلات پوستی و افزایش حساسیت
2. آیا همه بیماران عوارض جانبی را تجربه می‌کنند؟
نه، همه بیماران تجربه مشابهی ندارند. شدت و نوع عوارض به نوع دارو، دوز و وضعیت بدنی بیمار بستگی دارد.
3. درچه زمانی عوارض جانبی شروع می‌شوند؟
عوارض جانبی معمولاً بعد از شروع شیمی‌درمانی و در طول چند روز یا هفته پس از درمان آغاز می‌شوند و ممکن است برای مدتی ادامه داشته باشند.
4. چند وقت طول می‌کشد تا عوارض شیمی‌درمانی از بین بروند؟
مدت زمان بهبودی از عوارض بستگی به فرد و نوع درمان دارد. برخی عوارض ممکن است به طور فوری بهبود یابند، اما برخی دیگر ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها طول بکشند.
5. در چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر عوارض جانبی شما شدید شده یا با نشانه‌های غیرعادی (مانند تب بالا، درد قفسه سینه، یا خونریزی غیرعادی) مواجه شدید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.
