به عنوان پدر و مادر، طبیعی است که در مورد انتخاب بهترین روش برای آموزش و تعلیم و تربیت فرزند خود بین یک تنبیه موثر و خوب با یک تنبیه بد دچار سردرگمی شوید. همه میدانیم که تنبیهه کودک توسط والدین خوشایند نیست، اما چنانچه قصد تصحیح و تغییر رفتار کودک خود را دارید، گاهی لازم است تا این کار به شکل مؤثر و هدفمند انجام شود. هدف ما از انضباط و تنبیه کودکان، صرفاً کنترل رفتار نیست، بلکه آموزش مسئولیتپذیری و تمایز بین کار درست و غلط است تا از مشکلات آتی تحصیلی، شغلی و روانی در بزرگسالی جلوگیری شود. گاهی پرستار بچه نیز بایستی موارد لازم را به خوبی بداند.
ضرورت و تفاوتهای کلیدی در تنبیه کودکان
زمانی که شما یک کودک بازیگوش و پرتحرک دارید، تعیین بهترین روش برای تعلیم و ایجاد نظم و انضباط در او کار دشوارتری است. شما میخواهید روشی را انتخاب نمایید تا مؤثر واقع شود اما هر چه کودک لجبازتر باشد، کار شما سختتر میشود.
تنبیه مثبت در مقابل تنبیه منفی
همهٔ والدین به ویژه خانواده های سخت گیر در مورد چگونگی تنبیه کودکان خود اتفاق نظر ندارند، اما برخی از کارشناسان اطمینان دارند که تکنیک تنبیه مثبت بهترین روش برای تغییر رفتار کودکان است. شاید شما فکر کنید که تنبیه مثبت به این معنی است که این تنبیه همیشه خوب است، اما اینگونه نیست.
- تنبیه کودکان مثبت: در روانشناسی به این معنی است که شما در جواب یک رفتار منفی از طرف کودک خود، یک پیامد یا نتیجه ناخوشایند به محیط او اضافه میکنید (مثلاً محرومسازی او از بازی یا اضافه کردن کار).
- تنبیه کودکان منفی: به این معنا است که شما در پاسخ به یک رفتار منفی، یک چیز مطلوب را از او حذف میکنید (مثلاً لغو توانایی رفتن به مهمانی).
همانطور که مشاهده میکنید، تفاوت بسیار ظریفی بین این دو وجود دارد، اما هدف نهایی هر دو کاهش احتمال تکرار رفتار منفی است.
۱۰ راه صحیح و کاربردی برای تنبیه کودکان
در ادامه، ۱۰ روش مؤثر و روانشناختی تنبیه کودک در جمع (با ملاحظات لازم) و در خلوت معرفی شده است. این روشها باید همیشه متناسب با رفتار منفی باشند. اگر رفتار منفی جزئی باشد، یک سرزنش کافی است، اما اگر رفتار منفی جدی و مکرراً انجام گیرد، ممکن است لازم باشد تا تنبیه سختتری برای جلوگیری از این رفتار تعیین گردد.
۱. تکنیک وقفه کوتاه (Time-Out)
تکنیک وقفه کوتاه یکی از موثرترین اشکال تنبیه مثبت است که به معنای محرومسازی یا جدا کردن موقت کودک از محیطی است که او مرتکب خطا شده است.
- قاعده طلایی: یک دقیقه محرومسازی به ازای هر سال سن کودک.
- مزیت: میزان اثربخشی این روش بستگی به پیگیری و پایداری والدین در انجام این تنبیه دارد و راهکاری عالی برای نظم دادن به تنبیه بچه حرف گوش نکن است.
۲. پیامدهای طبیعی تنبیه کودک توسط والدین
پیامد طبیعی بهترین شکل تنبیه مثبت است چرا که آنها به کودک شما زندگی میآموزند. در این روش، نیازی به اقدامی از جانب والدین نیست و عواقب به طور طبیعی در نتیجه رفتار بد کودک اتفاق میافتند.
- مثال: اگر کودک شما لباسهای کثیف خود را جدا نکرده است، درنتیجه لباسهای مورد علاقهاش شسته نشده و الان باید لباس دیگری بپوشد که شاید دوست ندارد.
۳. محرومسازی موقت از امتیازات
حذف امتیازات کودک بدرفتار و به منظور تنبیه بچه حرف گوش نکن، یکی از نمونههای تنبیه مناسب است. این یک روش تنبیه مثبت و موثر است که باید برای تنبیه مناسب و متناسب با عمل ناپسند به کار رود.
- مثال: محدود کردن زمان بازیهای ویدیویی، یا ندیدن کارتون تنبیه بچه تا زمانی که تکلیفش را انجام دهد یا رفتار درست را نشان دهد.
- هشدار: هرگز نیازهای اولیه کودک (خوابیدن، احساس دوست داشتن یا تغذیه کافی) را حذف نکنید.
۴. اضافه کردن کارها (مسئولیت اضافی)
اضافه کردن کار به لیست کارهای کودک شما میتواند به عنوان نوعی تنبیه مثبت مورد استفاده قرار گیرد. این تنبیه موثر کودک را فعال و با تحرک نگه میدارد.
- مزیت: این کار از جدا شدن طولانی مدت کودک از حریم خانواده جلوگیری میکند و در عوض، او را وادار به کمک و جبران میکند.
۵. جبران خسارت برای تنبیه بچه حرف گوش نکن
در دنیای واقعی، شکستن قوانین عواقبی دارد. کودک را وادار کنید تا اوضاع را به حالت قبلی بازگرداند.
- مثال: اگر عمداً روی میز نقاشی میکشد، یک تنبیه خوب این است که او را مجبور به تمیز کردن یا بازسازی آن کنید. این کار به او مسئولیت پذیری میآموزد.
۶. وادار کردن به عذرخواهی صادقانه
قدرت یک عذرخواهی قلبی و صادقانه میتواند بسیار زیاد باشد. وادار کردن کودک به عذرخواهی رودررو از کسی که به او ظلم کردهاند، او را برای مسئولیتهای زندگی در بزرگسالی آماده میکند. البته هدف برانگیختن احساس گناه در کودکان نیست.
۷. سیستم علامتگذاری (Good & Bad Marks)
این سیستم مشابه روشی است که در مدارس استفاده میشود. کودک بابت هر رفتار منفی علامت منفی میگیرد و بابت رفتار مثبت علامت مثبت از او کم میشود.
- هدف: اگر در پایان روز علامت منفی وجود نداشته باشد، به کودک پاداش تعلق میگیرد. این روش آموزش عینی برای کودک فراهم میکند.
۸. سرزنش هدفمند و خصوصی
سرزنش کردن میتواند یک تنبیه مثبت مؤثر باشد، به شرط آنکه:
- خصوصی باشد: سرزنش در ملاء عام میتواند اثرات منفی روی اعتماد به نفس کودک بگذارد.
- کوتاه و واضح: در مورد رفتار نادرست جملات کوتاه و واضح بیان کنید.
- قاطعانه: سرزنش کودک بابت اشتباهاتش در صورتی که مداوم نباشد و در محیط خصوصی انجام گیرد، نتیجه مطلوبی دارد.
۹. خواب زودهنگام یا بیشتر در رختخواب بودن
خواب زودهنگام یک تنبیه مثبت و موثر برای کودکان کوچکتر محسوب میشود، زیرا بازی و فعالیت را دوست دارند. وقتی آنها را مجبور به خوابیدن میکنید، در واقع یک تنبیه عالی برای رفتار بد آنها در نظر گرفتهاید.
۱۰. نوشتن دیکته یا جملات
مدارس برای چندین دهه از این امر به عنوان نوعی تنبیه مثبت استفاده کردهاند. این تنبیه یک شکل موثر است که به وسیله آن نظم و انضباط را میتوان حاکم کرد و به راحتی میتوانید آن را در خانه خود اجرا نمایید.
راه حلهای کلیدی برای تأثیرگذاری تنبیه مثبت
کلید اصلی تأثیرگذاری تنبیههای مثبت، پایداری و پیگیری والدین در انجام آنها است.
۱. پایداری و ثبات: شاید این مهمترین چیزی باشد که باید هنگام تنبیه کودک به خاطر بسپارید. اگر قوانین همیشه در حال تغییر باشند، فرزند شما نمیتواند قوانین را بیاموزد. عدم پایداری باعث میشود تا تنبیه کمتر مؤثر واقع شود.
۲. الگوی مثبت باشید: همیشه و همیشه به یاد داشته باشید که فرزندانتان از تماشای رفتار شما الگو میگیرند. کاری را جلوی فرزندانتان انجام ندهید که دوست ندارید جلوی شما انجام دهند.
۳. هماهنگی با همسر: در مورد تنبیه فرزندتان، با شریک زندگی خود یک جبهه متحد تشکیل دهید. در خانوادهای که یکی از والدین در مورد تنبیه کودک قاطعانه و دیگری سهلانگارانه رفتار کند، کودک تشویق میشود که به محض انجام دادن کار اشتباه نزد والد آسان گیر پناه بگیرد!
۴. مرزهای واضح تعیین کنید: فرزند شما باید قوانین تربیتی و همچنین مجازاتی که برای زیر پا گذاشتن قوانین با آن روبرو میشود را دقیقاً بداند. به کودک بفهمانید چرا و چگونه یک رفتار بد اشتباه است، سپس در صورت تکرار آن رفتار، او را تنبیه کنید.
۵. آرامش خود را حفظ کنید: برخی از رفتارهای بد فرزندانتان ممکن است واقعاً شما را دیوانه کند، اما عصبانی رفتار کردن با فرزندتان به نفع رابطه شما نخواهد بود. اگر عصبانی شدن و فریاد زدن به یک اتفاق عادی تبدیل شود، خشم شما در نهایت تأثیر خودش را از دست میدهد.
این توصیه که در سایت healthychildren آمده نیز کاربردی است:
تا زمانی که فرزندتان کار خطرناکی انجام نمیدهد و به خاطر رفتار خوبش توجه زیادی دریافت میکند، نادیده گرفتن رفتار بد میتواند راهی مؤثر برای متوقف کردن آن باشد. نادیده گرفتن رفتار بد همچنین میتواند پیامدهای طبیعی اعمالشان را به کودکان بیاموزد. برای مثال، اگر فرزندتان مدام عمداً کلوچههایش را بیندازد، خیلی زود دیگر کلوچهای برای خوردن نخواهد داشت. اگر اسباببازیاش را بیندازد و بشکند، دیگر نمیتواند با آن بازی کند. طولی نمیکشد که یاد میگیرد کلوچههایش را نیندازد و با اسباببازیهایش با احتیاط بازی کند.
استراتژیهای تنبیه مضر (آنچه نباید انجام داد)
دانستن اینکه چگونه یک کودک بدرفتار را به طور مؤثر تنبیه کنید بسیار مهم است، اما پرهیز از روشهای مضر حتی حیاتیتر است.
۱. اجتناب از کتک زدن و خشونت
هیچ وقت بچه را کتک نزنید. حتی تنبیه بدنی مختصر نیز مورد بحث روانشناسان است و اتکای بیش از حد به آن میتواند اثربخشی آن را کمرنگ کند. ارتباط واضحی بین ضرب و شتم در دوران کودکی و افزایش میزان بیماری روانی در بزرگسالی وجود دارد.
۲. پرهیز از محرومیت عاطفی
بیتوجهی، گوشهگیری، تحقیر عمدی و ارعاب، همه راههایی هستند که به رشد عاطفی کودک شما آسیب میرسانند. امتناع از نشان دادن عشق، مهربانی و محبت به فرزندتان به عنوان سوءاستفاده عاطفی شناخته میشود و میتواند منجر به افسردگی و خودکشی در کودکان شود.
۳. تنبیه کنجکاوی
کودکان به طور طبیعی کنجکاو هستند و از طریق تعامل با دنیای اطراف خود یاد میگیرند. از تنبیه فرزندتان به دلیل کنجکاوی، خودداری کنید. دستور دادن به کودکان بدون توضیح دادن دلایل، احتمالاً آنها را بیشتر کنجکاو میکند.
والدین و لزوم تنبیه آگاهانه کودک
مهم نیست که چه مشکلی دارید. همین که شما مشغول مطالعه این مطلب هستید، نشان میدهد که شما تلاش میکنید تا یک مادر یا پدر درستکار و سالمی برای کودک خود باشید. با استفاده از راهکار و ابزار مناسب، هم میتوانید رابطه عاشقانه بین خود و کودک برقرار نمایید و هم میتوانید راه درست و نادرست را به کودک خود آموزش دهید. هدف نهایی تربیت، توانمندسازی کودک برای خودانضباطی است، نه مجبور کردن او به زندگی دقیقاً آنطور که شما میخواهید.
پرسش های پرتکرار
