نگهداری از بیمار در وضعیت کما و نکاتی که باید بدانید

بیمار در وضعیت کما Coma patient به وضعیتی اطلاق می شود که فرد هوشیاری ندارد و نوعی حالت بیهوشی یا خواب عمیق است که بیمار قادر به باز کردن چشم هایش و برقراری ارتباط نیست.

هوشیار،اصطلاحابه فردی گفته می شود که دو مقوله بیداری و آگاهی را داشته باشد. بیمار در وضعیت کما نسبت به محیط و اطراف واکنشی نشان نمی دهد، بیمار زنده است اما مانند این است که به یک خواب عمیق فرو رفته است که به هیچ محرکی پاسخ نمی دهد.

چه عواملی موجب میشود که بیمار در وضعیت کما قرار گیرد:

۱.ضربه به سر (تروما): کما در اثر آسیب به مغز مانند فشارخون بالا، خونریزی، ازدست دادن اکسیژن، آلودگی با مواد سمی (توکسین ها) رخ می دهد.

این آسیب ممکن است، موقتی و برگشت پذیر باشد و ممکن است دائمی باشد. بیش از 50% از موارد کما به آسیب های مغزی مرتبط است که عمدتا به دلیل ضربه و در نتیجه اختلال در گردش خون رخ می دهد.

۲.التهاب مغزی:التهاب مغز می تواند به دلیل هر استرسی مانند کمبود اکسیژن، عدم تعادل یون های بدن (الکترولیت ها) و هورمون ها رخ دهد.

۳.خونریزی:خونریزی در لایه های مغزی به علت التهاب ،آسیب ،تومورهای مغزی یا فشارخون بالایی که کنترل نمیشود، رخ دهد.

۴. .قند خون بالا: قند (گلوکز) به عنوان سوخت اصلی مغز مورد استفاده است و در افرادی که دیابت دارند و قند خون خود را به درستی کنترل نمی کنند، شرایطی مانند بالا و پایین رفتن دائمی قند خون، موجب اثر بر مغز شده و شرایط کما را ایجاد می کند.

۵.کمبود اکسیژن(هایپوکسی):درشرایطی مانند ایست قلبی که اکسیژن کافی به مغز نمی رسد، ممکن است بیمار در وضعیت کما قرار گیرد.

۶.عفونت ها:عفونت هامانند عفونت های سیستم عصبی ازجمله مننژیت وانسفالیت هم میتواند منجر به کما شود.

۷.تشنج: حمله های تشنج در صورتی که به صورت مداوم رخ دهد، می تواند کما ایجاد کند و بیمار را در وضعیت کما قرار دهد.

آیا برای درمان و بهبودی بیمار در وضعیت کما، راه حلی وجود دارد؟

درمان کما بستگی به علت ایجاد کما در بیمار دارد، به عنوان مثال اگر بیمار در وضعیت کما، دچار بیماری های مزمنی مانند فشارخون و دیابت (بیماری قند خون) باشد، باید به دقت مورد ارزیابی و مراقبت از لحاظ قند خون و فشارخون قرار گیرد. در مواردی مانند تومور مغزی، جراحی جهت خارج کردن تومور لازم وضروری است.

درمان دارویی برای التهاب یا ورم مغزی ممکن است، نیاز باشد و در بیماری تشنج هم لازم است که درمان دارویی برای کنترل تشنج وبیماری صرع صورت پذیرد. به طور کلی، درمان کما، کاملا حمایتی است. بیماران در وضعیت کما نیاز به حمایت عاطفی، خانوادگی وپرستاری ویژه ای دارند. حقیقت امر این است که:

پیش بینی روند بهبودی بیمار در وضعیت کما دشوار است.

هر فردی در وضعیت کما قرار گیرد، به لحاظ شرایط جسمی با فرد دیگر متفاوت است. موارد بسیاری بوده است که بیمار در وضعیت کما بعد از مدت ها از این وضعیت خارج شده و به زندگی سابق خود برگشته است، در مواردی هم بیماران نیازمند دوره های ویژه کاردرمانی، گفتاردرمانی و فیزیوتراپی بودند.

نگهداری از بیمار در وضعیت کما در منزل:

داشتن یک بیمار در وضعیت کما برای هر خانواده ای پیچیده و استرس زا است. مراقبت از  بیمار با ناتوانی کامل در منزل بسیار چالش برانگیز است.

خانواده بیماران در وضعیت کما به آموزش، مراقبت، هزینه های درمانی وحمایتی نیازمند هستند،  زیرا نگهداری از بیمار در وضعیت کما نیازمند شرایط ویژه ای است.

مراقبت خانگی از بیماران در منزل به نوعی به نفع بیمار است، محیط امن و آشنای خانه وخانواده، میتواند روند بهبودی را سرعت ببخشد اما جهت نگهداری از بیمار در وضعیت کما، امر مهم و حائز اهمیت انتخاب یک پرستار دلسوز است.

در مطالعه ای که در استان های خوزستان، تهران و لرستان صورت پذیرفت یک اصل مشترک و اساسی بین تمام شرکت کنندگان وجود داشت وآن حاکی از آن بود که واگذاری مراقبت بیمار کاملا به خانواده که عموما بدون آگاهی وتجربه هستند، موجب شد تا اصل الزام و اضطرار در آموزش مورد توجه واقع گردد و این در حالی است که نقص آموزش ترخیص از سوی پرسنل بیمارستان موجب می شود تا مراقبین خانگی که عمدتا افراد درجه اول خانواده هستند به جستجوی آموزش از منابع مختلف بپردازند.

در مطالعه ای دیگر که به عنوان یک گفتاردرمانی در بیماران موجود در وضعیت کما توسط ترزا پاپ انجام شد، به این نتیجه رسیدند که اگر درمان گران بتوانند مغز افراد را در حالی که بیهوش و در وضعیت کما هستند، تحریک و تمرین دهند، توانایی آنها برای بهبود افزایش می یابد.

بیماران در وضعیت کما پس از پایدار شدن شرایطشان از بیمارستان مرخص می شوند و علیرغم پایدار شدن شرایطشان در زمان ترخیص کاملا غیر هوشیار بوده و هیچ گونه عملکرد حرکتی ندارند و این شرایط موجب شده که آن ها از نظر مراقبتی کاملا وابسته باشند.

ازسوی دیگر به واسطه فقدان جز مراقبت در منزل و سیستم بهداشتی ایران، مراقبت بهداشتی این بیماران به طور کامل و بدون هیچ نظارتی به خانواده ها واگذار می گردد.

اظهارات مراقبین خانگی حاکی از آن است که این بیماران، نیازهای مراقبتی متعددی داشته و برای برطرف کردن این نیازها، آمادگی و آگاهی لازم را ندارند و همین عدم آگاهی و اطلاع پایین نگهداری از بیماران در وضعیت کما را به نوعی چالش، ترس و وحشت مبدل ساخته است.

بخشی از یافته های اساسی، نشان می دهد که خانواده ها دارای بیماران در وضعیت کما دارای مسئولیت های مراقبتی جامع در همه ابعاد بوده و حجم بالای این مراقبت ها، وقت گیر، تکراری بودن وسخت بودن روش های درمانی و مراقبتی و همچنین طولانی بودن زمان نگهداری و مراقبت، توجه زیادی را به خانواده ها تحمیل نمودند. وجود پرستاران حرفه ای و قابل اعتماد تا حد زیادی این خلا را پرکرده و به بهبود وضعیت کمک شایانی خواهد کرد.

جستجوی هوشمندانه و هدفمندانه از منابع مختلف نشان داده است که نیاز بالای مراقبین خانگی به آموزش، آن ها را بر آن داشت که به دنبال کسب و آموزش از منابع مختلف اعم از منابع حرفه ای و تخصصی باشند و به دنبال عنوان هایی همچون پرستار منزل، پرستار بیمارستان و پرستار عضو خانواده باشند. آنچه بیشتر گویای اهمیت مراقبت های پرستاری است شامل مواردی همچون دارودرمانی، مایع درمانی، مراقبت زخم، دفع و تغذیه، کنترل علائم حیاتی، توجه به سلامت دهان ودندان و…موجب گردید تا توجه اعضای خانواده بیمار در وضعیت کما به مرکزهای پرستاری جلب گردد.

درتمامی مراحل مراقبت از بیمار در وضعیت کما، لزوم وجود یک پرستار آگاه و با اطلاع در کنار خانواده حرف اول را می زند، درتمامی مراحل همراهی پرستاران با بیماران در وضعیت کما و خانواده های آن ها، آموزش اصلی ترین وظیفه ایشان است که در حال حاضر مورد توجه وتاکید پرستاران و مراقبت های پرستاری است، اما کیفیت و اثربخشی آموزش، مساله و موضوع بسیار مهمی است که کمتر مورد بررسی واقع می شود.

مرکز پرستاری پرستار اول با اطلاع از شرایط بیمار در وضعیت کما گامی فراتر در این حیطه نهاد و کیفیت و اثربخشی آموزش را مورد توجه قرار می دهد.

این مرکز با حمایت از خانواده ها به آن ها در مدیریت چالش های نگهداری از بیمار در وضعیت کما نترل می کند و با سیاست گذاری صحیح در سیستم سلامت می تواند پیگیری ها را در منزل جهت بیمارعزیز شما که در وضعیت کما به سر می برد، انجام دهد.